تاثیر سبک زندگی بر روابط فضایی خانه‌های اعیان‌نشین دورۀ قاجار در مازندران

یان مسئله: از نظر محققین، سبک زندگی تاثیر زیادی بر معرفی الگوهای رفتاری، گرایش‌های ذهنی و شیوۀ زندگی افراد یک جامعه دارد. به‌عبارتی، مفهوم سبک زندگی به‌طور ویژه معرف کیفیت زندگی افراد یک جامعه است و بر معماری نیز تاثیر می‌گذارد. در رابطه با معماری خانه‌های مسکونی ایران در دوران قاجار و ارتباط آن با سبک زندگی مطالعات چندانی انجام نشده است. این موضوع، به‌ویژه، با توجه به تغییرات اقلیمی و همچنین تنوع خانه‌ها در دوران قاجار اهمیت بیشتری می‌یابد. در همین راستا، این پژوهش در پی خوانش فضا در رابطه با شیوۀ زندگی و تاثیر آن بر فضای معماری خانه‌های اعیانی دوران قاجار در استان مازندران است؛ و برای این منظور، لازم است گفتمان فضا در رابطه با شیوۀ زندگی و تغییرات آن در دورۀ قاجار با نگاهی ژرف مورد بررسی قرارگیرد و بازتاب آن در معماری این خانه‌ها بررسی شود. علت انتخاب خانه‌های اعیان‌نشین این است که در دوران قاجار خانه‌های مردم عادی اغلب متاثر از اقلیم بوده و تاثیر سبک زندگی ساکنین در این خانه‌ها کمتر از خانه‌های اعیان‌نشین مشهود است.هدف پژوهش: هدف از تدوین این پژوهش بررسی اثربخشی سبک زندگی مردم طبقۀ اعیان مازندران در دورۀ قاجار بر عرصه‌ها و روابط فضایی خانه‌های محل سکونتشان است. روش پژوهش: در این پژوهش از روش‌های توصیفی، تحلیلی و در نهایت استدلال منطقی استفاده شده است. منابع اطلاعاتی پژوهش بر مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی متکی و به دو صورت اسنادی و شفاهی قابل دسترسی است. برای انتخاب نمونه‌ها، تمامی خانه‌های مربوط به دوران قاجار در مازندران که دارای اسناد مطالعاتی بودند و امکان مطالعات میدانی دربارۀ آن‌ها فراهم بود مورد بررسی قرار گرفتند. نتیجه‌گیری: مطابق نظر صاحب‌نظران، سبک زندگی به مولفه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دسته‌بندی شده است. در پژوهش حاضر تاثیر هر کدام از این مولفه‌ها در ساختار روابط فضایی نمونه‌ها مورد مطالعه قرار گرفت. در ادامه، پس از بررسی چیدمان فضایی خانه‌های منتخب، با ترسیم نمودارهای توجیهی توسط نرم‌افزار نحو فضا، اطلاعات به‌دست‌آمده تحلیل شد. سپس خانه‌های هر دورۀ قاجار با یکدیگر مقایسه شدند و این نتیجه حاصل شد که حتی خانه‌هایی که در یک دورۀ مشترک از دوران قاجار ساخته شده‌اند از نظر نوع و تعداد فضاها، عمق قرارگیری فضاها و همچنین چگونگی نحوۀ ارتباطشان با یکدیگر دارای تفاوت‌هایی هستند. این تفاوت‌ها از عواملی همچون روابط اجتماعی خانواده، شغل و معیشت ساکنین ناشی می‌شود و می‌توان آن‌ها را با الگوهای متفاوتی دسته‌بندی کرد.

Investigating the Effect of Lifestyle on the Spatial Relations of Qajar Era Aristocratic Houses in Mazandaran

Problem statement: According to researchers, lifestyle has a great impact on the introduction of behavioral patterns and mental tendencies and lifestyles of people in a society. In other words, the concept of lifestyle specifically represents the quality of life of individuals in a society. There have not been many studies on the architecture of Iranian residential houses in the Qajar era and its relationship with lifestyle. It also seems to be important due to climate changes and the diversities in residential architecture during the long Qajar period. This article tries to study the space discourse in relation to the lifestyle in Qajar era aristocratic houses of Mazandaran. Therefore, the main approach of this research is to understand the space in relation to lifestyle and its impact on the architectural space of houses. Because the houses of ordinary people are affected by the climate, the houses of the aristocracy have been studied. Research objective: This study aimed at investigating the effectiveness of the lifestyle of the aristocratic Qajar era people on the areas and spatial relations of their houses. Research method: Research sources are based on library and field studies, which are available in two categories: documentary and oral. To select the samples, all Qajar houses in Mazandaran that had documents and the possibility of field studies were examined.Conclusion: Lifestyle is categorized into social, economic, and cultural components and the impact of each of these components on the spatial relations structure of the samples was studied. After examining the placement of the spaces in the studied houses, by drawing a Justification graph by the space syntax software, they have been analyzed. The houses of each Qajar era were compared with each other and it was concluded that even the houses located in a similar period of the Qajar era were different in terms of type and number of spaces, depth of spaces and there are also differences in how spaces relate to each other and this difference was due to the social relations of the family, job and livelihood, etc. of the residents, which can be categorized based on these differences in different patterns.