بررسی شکل‌گیری حروف منفصل در خط نستعلیق براساس بیاض تاج‌الدین احمد وزیر

بیان مسئله: از نیمه‌ نخست سده‌ هشتم ه. ق. جنبش ابداع قلم‌های خاصِ ایرانیان آغاز شد و نتیجه، پیدایش سه خط تعلیق، نستعلیق و در سده‌های بعد، شکسته‌ نستعلیق بود. نیک می‌دانیم که وضع اقلام به یک‌باره صورت نگرفته بلکه به تدریج تکامل یافته، از این رو هدف اصلی این پژوهش بررسی سیر تغییرات به‌کاررفته در حروف منفصل نستعلیق است. هدف دیگر این پژوهش، بررسی میزان تاثیرگذاری خط نسخ و تعلیق بر پیدایش نستعلیق است.هدف پژوهش: با توجه به اشارات قبل و همچنین با استناد به این نظر که میرعلی تبریزی خط نستعلیق را به کمال رسانده و پیش از آن، این خط در شیراز به ظهور رسیده و وجود نسخه‌ ارزشمند بیاض تاج‌الدین احمد وزیر در کتابخانه‌ مرکزی دانشگاه اصفهان، که یکی از نسخه‌های خطی نفیسی است که به سال 782 ه. ق. در شیراز برای تاج‌الدین احمد وزیر،‌ که در زمان سلطنت شاه شجاع (760-786 ه. ق.) وزارت فارس را بر عهده داشته،‌ فراهم شده است، در این پژوهش، به بررسی پیدایش و شکل‌گیری حروف منفصل خط نستعلیق در سده‌ هشتم ه. ق. در ایران و با تاکید بر این بیاض، پرداخته شده است.روش پژوهش: به منظور مقایسه‌، نسخه‌ خطی «شاهنامه‌ ‌باینسقری» به عنوان شاخص خط نستعلیق پس از میرعلی تبریزی در نظر گرفته شده و پس از شناسایی خطوط نستعلیق آغازین در بیاض تاج‌الدین احمد و گروه‌بندی آنان، بررسی بر روی خطوط بیاض و مقایسه میان آن‌ها و خطوط شاخص صورت گرفته است.نتیجه‌گیری: نتایج حاصل نشان می‌دهد که میرعلی تبریزی یگانه واضع خط نستعلیق نیست بلکه سامان‌دهنده‌ آن است، همچنین براساس مستندات، همزمان با میرعلی تبریزی، خط نستعلیق آغازین در شیراز نیز دیده شده است. از سوی دیگر می‌توان اذعان داشت که نستعلیق، برخلاف نظر عده‌ای که آن را نسخ‌کننده‌ تعلیق می‌دانند، از ترکیب قواعد دو خط نسخ و تعلیق شکل گرفته است.

Studying the Formation of Separate Letters in Nasta’liq Script According to Taj al-Din Ahmad Wazir’s Anthology (Bayaz)

Problem statement: The Iranians set about creating unique scripts in the early 14th century, resulting in introduction of three scripts: Tali’q, Nasta’liq, and Shikasta Nasta’liq. It remains apparent that the development of pens did not occur overnight, but rather over time. Research objective: The primary goal of this study would be to investigate the trend of growth in individual letters (Mofradat) in Nasta’liq. Another objective of this study is to argue about how Naskh and Taliq have encouraged the emergence of Nasta’liq. Research method: As a contrast, we used letters in Baysonqori Shahname as an index of Nasta’liq following Mir Ali Tabrizi. We began comparing anthology scripts after identifying and classifying early Nasta’liq in Taj alDin Ahmad Wazir’s anthology. According to what has already been stated, and also based on the belief that Mir Ali Tabrizi improved Nasta’liq and it appeared in Shiraz before that time, along with Taj alDin Ahmad Wazir’s anthology in the University of Isfahan’s Central library, which is a valuable manuscript dating from 1380 . in Shiraz for Taj alDin Ahmad Wazir during the ShahShojae kingship in Fars (13591385), this article deals with the formation of Nasta’liq separate letters (Mofradat) in 14th century in Iran. Conclusion: The evidence suggests that Mir Ali Tabrizi is not the sole founder of Nasta’liq, but that he has just ordered the script according to some criteria. According to some documents, the early Nasta’liq script was also encountered in Shiraz at the same period as Mir Ali Tabrizi. On the other hand, the Nasta’liq script can be described as a hybrid of two script rules: Naskh and Taliq.