بررسی نقش باد در شکل‌دهی منظر انسان‌ساخت سیستان و راهکارهای به‌کارگیری و مقابله با آن به استناد منابع تاریخی

بیان مساله: وزش بادهای تقریباً دائمی در طول سال، مشخصه اصلی اقلیم سیستان به شمار می‌رفته است. این پدیده اقلیمی، تاثیرِ غیرقابل‌انکاری بر روش زندگی، معاش و معماریِ مردم داشته و آنان را واداشته در طول تاریخ، با ابداع راهکارهایی خلاقانه و بومی، به مقابله با اثرات مضر این پدیده طبیعی پرداخته و همچنین با ارائه ابزارها و ترفندهای گوناگون، درصدد به خدمت گرفتن این نیروی طبیعی برآیند. قوه خلاقه ساکنان این سرزمین در بهکارگیری و مقابله با پدیده باد، منظرِ انسان‌ساختِ این منطقه و شیوه زندگی مردمِ آن را به ‌شدت تحت تاثیر قرار داده است؛ به‌گونه‌ای که سیّاحان و افرادی که در ادوار مختلف گذرشان به این سرزمین افتاده، ضمن اشاره به منظرِ متاثر از شرایط اقلیمی خاص منطقه، هر یک، ‌گوشه‌ای از راهکارهای به کار گرفته‌شده توسط مردم بومی را در نوشتههای خود منعکس کردهاند.بیان مسئله: وزش بادهای تقریباً دائمی در طول سال از قدیم‌الایام، مشخصه‌ اصلی اقلیم سیستان به شمار می‌رفته است. این پدیده‌ اقلیمی، تاثیرِ غیرقابل‌انکاری بر روش زندگی، معاش و معماریِ مردم این مرزوبوم داشته و آنان را واداشته در طول تاریخ، با ابداع راهکارهایی خلاقانه و بومی، به مقابله با اثرات مضر این پدیده‌ طبیعی پرداخته و همچنین با ارائه‌ ابزارها و ترفندهای گوناگون، درصدد به‌خدمت‌گرفتن این نیروی طبیعی برآیند. قوه‌ خلاقه‌ ساکنان این سرزمین در به‌کارگیری و مقابله با پدیده‌ باد، منظرِ انسان‌ساختِ این منطقه و شیوه‌ زندگی مردمِ آن را به ‌شدت تحت تاثیر قرار داده است، به‌گونه‌ای که سیّاحان و افرادی که در ادوار مختلف گذرشان به این سرزمین افتاده، ضمن اشاره به منظرِ متاثر از شرایط اقلیمی خاص منطقه، هر یک، ‌گوشه‌ای از راهکارهای به‌کار‌گرفته‌شده توسط مردم بومی را در نوشته‌های خود منعکس کرده‌اند.هدف پژوهش: این نوشتار درصدد است تا از منابع مختلفِ معتبر تاریخی، نحوه‌ مقابله و به‌کارگیری باد توسط بومیان سیستان را شناسایی کرده و به دسته‌بندی آن‌ها بپردازد. مطالعات میدانی به‌ویژه در روستاهای سه‌کوهه و قلعه‌نوی سیستان نشان می‌دهد که در دوره‌ معاصر نیز، معماران بومی به نحو مناسبی از تکنیک‌های بهره‌گیری از انرژی باد در مسکن بومی استفاده می‌کنند.روش پژوهش: پژوهش حاضر در نظام پژوهش‌های کیفی و با استفاده از روش تحلیلِ محتوا، ضمن کاوش در متون کهن، اشاراتی را که به تاثیرپذیری روش زندگی و مسکن مردم سیستان از پدیده‌ اقلیمی باد می‌پردازند، یافته و با تاویل آن‌ها، هدف و راهکار به‌کارگرفته‌شده در هرکدام از موارد را مورد بررسی قرار داده است.نتیجه‌گیری: نتایج مطالعات نشان می‌دهد که سیستانیان از گذشته‌های دور، راهکارهایی خردمندانه برای انحراف باد قبل از رسیدن به سکونتگاه و استفاده و بهره‌گیری از باد در داخل سکونتگاه به‌کار می‌گرفته‌اند که احیا و به‌روزرسانی این راهکارها می‌تواند پاسخی مناسب برای شرایط امروز منطقه‌ سیستان باشد.

A Study of the Wind’s Role in Shaping the Man-made Landscape of Sistan and the Methods of Utilizing and Dealing with it Based on Historical Sources

Problem statement: Almost constant winds blowing throughout the year have always been the main feature of the region of Sistan since ancient times. This climatic phenomenon has had a significant impact on the lifestyle, livelihood, and architecture of the residents of this region and has forced them to devise creative solutions to deal with the harmful effects. However, these people have also developed various techniques and methods to harness the power of this natural force. The creativity of the residents in dealing with and utilizing the winds of Sistan has greatly influenced the built landscape of the region and the lifestyle of its people. Individuals who have visited this land in different periods throughout history have mentioned this influence and have discussed the techniques used by the indigenous people of Sistan in their writings.Research objective: Using credible historical documents and sources, this study attempts to identify and classify the techniques and methods through which the indigenous residents of Sistan deal with the region’s winds. Field studies carried out in Sistan, especially in Sekooheh and Qalehno villages, indicate that the local architects of the region implement windharnessing techniques in constructing the native abodes of the region even to this date.Research method: This research was a qualitative study that used content analysis to examine historical texts to find mentions of the influence of the wind on the lifestyle and architecture of the indigenous residents of Sistan and to identify the aim and effect of each technique by interpreting the findings.Conclusion: The results show that the indigenous residents of Sistan have devised effective techniques to redirect the wind before it reaches their settlements and to utilize this natural phenomenon inside their houses since ancient times. Reviving and modernizing these techniques can help improve the current condition of housing in Sistan.