خوشنویسی اسلامی، نماد مقاومت در برابر روند غربی‌شدن (با تکیه بر نظریۀ مطالعات پسااستعماری)

بیان مسئله: تقابل با غرب راه نفوذ استعمار را در جوامع اسلامی فراهم آورد و، با تغییر در بافت گفتمانی ساختار نظام سنتی و اجتماعی، موجب بحران و تحولات عمیقی در تمامی عرصه‌ها از جمله فرهنگ و هنر اسلامی ‌شد. با غربی‌شدنِ آموزش هنر و پیشرفت و فناوری در صنایع مختلف، هنرهای کتاب‌آرایی سنتی از رونق افتاد؛ شیوه‌های غربیْ جایگزین هنرهای سنتی شد و آن‌ها را «به حاشیه برد». با شکل‌گیری مطالعات پسا‌استعماری، و ارائه‌ خوانش «مقاومت» در برابر قدرت در اشکال استعماری، همچنین نفی آکادمیسم غربی از جانب برخی هنرمندان پیشرو غربی، مشروعیت اصول و زیبایی‌شناسی غربی به‌عنوان معیار با چالش مواجه شد. بدین ترتیب، هنرمندان اسلامی برای یافتن هویت خود، رهایی از پیامدهای استعمار، و بازتولید فرهنگ بومی، دوباره به خوشنویسی به‌عنوان سمبل مقاومت و عنصری زاییده از بطن تمدن اسلامی رجوع کردند.روش پژوهش: پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از مطالعات پسااستعماری و روش توصیفیتحلیلی، علل مقاومت خوشنویسی اسلامی در برابر روند غربی‌شدن را بررسی مکرده است.هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر بازشناسی عوامل مصون‌ماندن خوشنویسی اسلامی در برابر استعمار است.نتیجه‌‌گیری: پژوهش حاضر، در خصوص علل مقاومت خوشنویسی اسلامی در برابر روند غربی‌شدن، دو عامل عمده و اساسی را موثر می‌داند: نخست، شرایط اجتماعی و جستجوی هویتِ حاصل از نگاه پسااستعماری که با بازگشت به خود و نظریه‌ مقاومتْ سنت خوشنویسی را از اندیشه‌های استعمار و امپریالیسم فرهنگی مصون نگه داشته است. دیگری، ماهیت و قابلیت‌های خلاقانه‌ خوشنویسی است؛ خوشنویسی، در «پیوندخوردگی» با کلام الهی، خاصیت تجریدی در ماهیت و عینیت دارد، با گنجینه‌ حکمت، ادبیات و علوم انسانی آمیخته، با سایر هنرهای اسلامی تطبیق‌پذیر است، و نحوه‌ تعلیم و تعلّم آن عمیقاً ریشه در سنت‌ها و عرفان اسلامی دارد. خوشنویسی اسلامی در دوران معاصر نیز، تا زمانی که از جنبه‌های خلاقانه‌اش بهره‌برداری شود و در عین حال نسبت خردانگارانه با آموزه‌های سنت خود داشته باشد، اصالت و هویت خود را حفظ می‌کند و حیات آن نیز استمرار می‌یابد.

Islamic Calligraphy, a Symbol of Resistance to the Process of Westernization (Based on the Theory of Postcolonial Studies)

Problem statement: Confrontation with the West has facilitated the influence of colonialism on Islamic societies and changing the contextual discourse of the structure of the traditional and social systems has brought about critical and profound changes in all areas, including Islamic culture and art. With the westernization of art education and progress and technology in various industries meanwhile the art of traditional book embellishment flourished.With the westernization of all manifestations of art and related technologies, the traditional art of book embellishment has become less obsolete and led to the “marginalization” of this art. The formation of postcolonial studies, with the “resistance” stance towards power in colonial forms, as well as the rejection of Western academia by some leading Western artists, has challenged the legitimacy of Western principles and aesthetics as a gold standard. Thus, Islamic artists turned again to calligraphy as a symbol of resistance and an element that was born out of Islamic civilization to find identity, and get rid of the consequences of colonialism, and reproduce indigenous culture.Research objective: Recognizing the factors that protect islamic calligraphy from colonialism.Research method: This article considers two main factors as effective in examining the cause of Islamic calligraphy resistance against the westernization process. First, the social situations and the search for a new identity, which is the byproduct of postcolonial influences, have led the traditional Art return to the origins and the theory of resistance. Such return has protected the traditional calligraphy from colonialism and cultural imperialism. Second, the quality and the possibilities of creative calligraphy, often coupled with the divine words possess abstract nature in essence and objectivity; it is fused with the treasures of wisdom as well as literature and humanities, and it is adaptable to other Islamic arts and ways of teaching and learning which is ultimately deeply rooted in the tradition and mysticism of Islam.  Therefore, it can be concluded that Islamic calligraphy in the contemporary era will be able to maintain its originality and identity if it keeps its creative aspects and maintains its connection with the wisdom of its teachings and traditions.