نقش آب در ریخت‌شناسی شهر تاریخی قزوین (دوره‌ قاجار)

بیان مسئله: کمبود آب به‌عنوان چالشی همیشگی در ایران وجود دارد. با وجود این اکثر شهرهای ایران سالیان دراز توسط برداشت از آب‌های زیرزمینی و به‌وسیله‌ قنات دوام یافته‌اند و دارای ویژگی‌های خاصی در ریخت‌شناسی (مورفولوژی) شهری هستند. زیرساخت سنتی آبی در اکثر شهرهای ایران دارای اثر زیادی در شکل‌گیری بافت شهری بوده است و نمونه موردی شهر تاریخی قزوین است.هدف پژوهش: پژوهش سعی بر شناساندن نقش آب در عناصر ریخت‌شناسی شهری است. به عبارت دقیق‌تر آب که خود در عامل بستر طبیعی شهر قرار دارد بر سه عامل دیگر شکل شهر یعنی نظام ارتباطی، نظام قطعات و نظام ساختمان تاثیر می‌گذارد. هدف این پژوهش میزان تاثیرگذاری آب بر این سه عامل است.روش تحقیق: شهر تاریخی قزوین نمونه موردی این پژوهش است. اطلاعات مورد نیاز در خصوص عناصر شکل شهر تاریخی قزوین در دوره‌ قاجار از طریق مشاهدات میدانی و بررسی مدارک و همچنین انجام مصاحبه با ساکنان قدیمی قزوین و متخصصان در این زمینه جمع آوری شد. سپس تحلیل داده‌ها هم از طریق تحلیل نقشه‌های به‌دست‌آمده از تحقیق و هم از طریق پردازش آمارهای منتج از مصاحبه‌ها توسط نرم‌افزارهای مربوط انجام گرفت.نتیجه‌گیری: با بررسی نحوه‌ حضور آب در چهار عنصر شکل شهر نتیجه شد که آب که خود عنصری متعلق به بستر طبیعی شهر است به‌عنوان یک عامل مستقل تاثیر زیادی بر شکل شهر یعنی نظام معابر و نظام ساختمان دارد و البته تاثیر عامل آب بر نظام قطعات از دو عامل دیگر کمتر است. به عبارت دیگر آب ابتدا تاثیر زیادی بر نظام ارتباطی و بعد نظام ساختمان و در آخر نظام قطعات شهر دارد و نادیده گرفتن این تاثیر در هنگام مداخله در بافت قدیم باعث می‌شود که تصمیم‌گیری جامع و کاملی در مورد بافت تاریخی صورت نگیرد و نتیجه‌ کار واقعی و اصولی نباشد.

The Contribution of Water to the Morphology of the Historic Qazvin City (Qajar Era)

Problem statement: Even though the dearth of water has long been a permanent challenge in Iran, a large majority of Iranian cities have managed to survive by harvesting underground water through the Qanat system. All these cities share some special features in terms of urban morphology and their traditional water infrastructures have influenced their urban texture to a large extent. Of these cities, the historic city of Qazvin has been selected as a case study.Research objective: This study attempts to examine the contribution of water to urban morphological elements. Since water as a natural element of the urban context determines urban forms (street, plot and building systems), this study seeks to identify such effects on these systems.Research method: The historic city of Qazvin was selected as the research site. Data related to the elements of the urban form of this city in the Qajar era were collected through field observation and interviews with old citizens of Qazvin and experts. Also, relevant documents were examined and analyzed. For data analysis, related software programs were used.Conclusion: Examining the presence of water in four elements of urban forms shows that water as an independent factor has had a large effect on urban morphology. It mainly affects street systems but this effect for building systems was much lesser. However, this effect on the plot systems has been very slight. Overlooking this effect while carrying out intervention in the historic urban texture might lead to some misunderstanding and result in an incorrect decision in the historic urban texture.