تناظر کیمیا و هنر مقدس بازیابی نمادهای کیمیاگری در محراب‌های زرین فام

بیان مسئله: اساس کیمیاگری برخلاف آنچه امروزه نزد عوام مطرح می‌شود، جنبه‌ای عرفانی داشته و بدون عرفان، از مرتبت خود خارج می‌شده و دیگر کیمیا محسوب نمی‌شده است. کیمیاگری با عرفان‌ در مذاهب توحیدی مرتبط بوده و در اسلام نیز از ارزش والایی برخوردار بوده است. عرفان سرچشمه‌ هنر مقدس اسلامی است و از طرفی پیوندی دیرینه با کیمیاگری دارد. در بین هنرهای قدسی، محراب زرین‌فام یکی از جامع‌ترین نمونه‌هاست. در فن زرین‌فام، خشت بی‌ارزش با انجام عملیاتی مبدل به کاشی با جلوه‌ زرین‌فام می‌گردد که متناظر با عمل تمثیلی کیمیاگری یعنی استحاله‌ فلز پست به طلا است. این تناظر، به همراه پیوند عرفان اسلامی و کیمیاگری، حاکی از اهمیت مبحث کیمیاگری در ساختار هنر مقدس، به‌ویژه محراب زرین‌فام است. اینکه کیمیاگری چه نقشی در شاکله‌ محراب‌های زرین‌فام داشته است و نمادهای کیمیاگری چگونه در این آثار متجلی شده‌اند؟ سوال این پژوهش است.هدف پژوهش: تبیین جایگاه کیمیا، به‌عنوان حکمتی مرتبط با عرفان اسلامی، در تزیینات محراب‌های زرین‌فام هدف این مقاله است.روش تحقیق: در این پژوهش به علت ماهیت تاریخی، از منابع کتابخانه‌ای استفاده ‌شده است و محراب‌های زرین‌فام به‌عنوان یکی از جامع‌ترین آثار مقدس در هنر اسلامی ایران، به شیوه‌ توصیفیتحلیلی با نمادهای کیمیاگری بررسی تطبیقی شده‌اند.نتیجه‌گیری: با مطالعه‌ بصری محراب‌های زرین‌فام می‌توان تاثیرات کیمیاگری را به‌عنوان عرفانی کهن، در هنر اسلامی ایران مشاهده کرد. مفاهیم کیمیاگری در نظام بصری محراب‌های زرین‌فام، با بیانی رمزگونه و به‌صورت نمادهای آشکار و مخفی ظهور یافته است. این نمادها همچون خود کیمیا از گستردگی موضوعی برخوردارند. علائم کیمیایی، اصول انعکاس و ثنویت، نقوش هندسی اعم از دایره، مربع، ستاره‌ سلیمان و نقش مار از نمادهایی هستند که هم ارتباط محراب‌های زرین‌فام با عرفان کیمیایی را آشکار می‌کنند و هم حضور کیمیا در نظام بصری هنر مقدس اسلامی را نشان می‌دهند.

Recognizing the Correspondence of Alchemy and Sacred Art in Iranby Studying Luster-Ware Mihrabs

Problem statement: The basis of alchemy, contrary to what is presented to people today, has mystical aspects and without mysticism, alchemy is no longer considered alchemy. Alchemy is associated with mysticism in monotheistic religions and has been of great value in Islam. Mysticism is the source of Islamic sacred art and historically it has had a deep relation with alchemy. Among the sacred arts lusterware mihrab is one of the most comprehensive examples. In the art of Lusterware, a worthless brick is transformed into a tile with a lusterware resplendence by performing an operation that corresponds to an alchemy allegorical action which is the transformation of a base metal into gold. This correspondence, along with the union between Islamic mysticism and alchemy, suggests the importance of alchemy in the structure of sacred art, especially in lusterware mihrabs. The Main Question is what role did alchemy play in shaping the lusterware mihrabs and how are the symbols of alchemy in these works manifestedResearch objective: The main purpose of this article is to explain the importance of alchemy, as wisdom related to Islamic mysticism, in the decoration of the lusterware mihrabs.Research method: In this research, due to its historical nature, library resources are used and a comparative study of lusterware mihrabs as one of the most comprehensive sacred works in the Islamic art of Iran, is conducted with symbols of alchemy in a descriptiveanalytical manner.Conclusion: By visually studying the lusterware mihrabs, the effects of alchemy as an ancient mysticism in Islamic art of Iran can be observed. The concepts of alchemy have appeared in the visual form of the lusterware mihrabs, with a cryptic expression and in the form of overt and covert symbols. These symbols, like alchemy itself, have a thematic scope. Alchemical symbols, laws of reflection and duality, geometric motifs such as circle, square, seal of Solomon and the figure of snake are among the symbols that reveal the connection between the lusterware mihrabs and alchemy mysticism and also show the presence of alchemy in the visual system of Islamic sacred art.