گذار الگوها: تحلیلی قیاسی بر سیر تحول فضاهای باز در خانه‌های تبریز

بیان مسئله: تحولات کالبدی شتابان در سدۀ اخیر به بلاتکلیفی و بی‌معنایی فضاهای باز مسکونی معاصر در شهر تبریز انجامیده است، در حالی که در قلمرو فرهنگ ایرانی به‌ویژه تبریز، تعامل انسان و محیط در فضاهای باز مسکونی درطی زمان الگوهای مختص به خود را شکل داده ‌بوده‌اند. مطالعۀ کیفی چنین گذاری در قالب الگوها می‌تواند ظرفیت‌های باقیمانده را برای چاره‌جویی و حل چالش‌های پیش رو نمایان کند.هدف پژوهش: این پژوهش به‌دنبال بررسی چگونگی تحول الگوهای فضاهای باز خانه‌های تبریز در یک سیر زمانی، با هدف تعمیق فهم معماران از تغییرات شتابان اخیر و در جهت شناخت ارتباطی معنادار بین آنهاست. ضمن آنکه سعی دارد روشی متناسب برای پژوهش‌هایی از این نوع نیز ارائه دهد.روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی با رهیافت تفسیری و به روش داده‌نگر است. ابتدا با مرور نسبت مفهوم الگو با دیگر مولفه‌های تاثیرگذار، یک پیکربندی نظری برای تحلیل یکپارچه به روش qca تبیین شده و سپس داده‌های برداشت‌شده از نمونه‌ها، سازماندهی و در قالب این پیکربندی قرار‌داده‌شده و در نهایت یافته‌ها مورد بحث قرار‌گرفته‌اند.نتیجه‌گیری: در تحلیل کیفی دسته‌های متوالی از خانه‌های تبریز (تاریخی، میانه و معاصر)، سه حالت برای گذار الگوهای مفهومی شناسایی شده‌است: پایستگی (ظهور همانند گذشته)، تغییر موقعیت (استمرار ظهور اما در قالبی متفاوت) و تغییر کلی (حذف یا جایگزینی در رابطۀ انسان و محیط). بنابر تحلیل صورت‌گرفته، تغییر در ترکیب محدودکننده‌ها در برایند با مفاهیم محیطی، به تحول در چگونگی ظهور و در نتیجه گذار الگو‌ها انجامیده است. از ارزیابی کلی این گذار نیز دریافته می‌شود که مفاهیم محیطی برگرفته از الگوهای مفهومی از آنچه در ظاهر به‌نظر می‌رسد (الگو‌های خرد) تغییرات کمتری داشته‌اند و شکل‌گیری مکان در فضاهای باز خانه‌های تبریز علی‌رغم تغییرات بیرونی شتابان، از درونمایه‌ای نسبتاً پایدار برخوردار‌است و به‌آرامی تحول می‌پذیرد.

Patterns Transition: A Comparative Analysis of Changing the Open Spaces in Houses of Tabriz

Problem statement: Accelerated physical developments in the last century have led to the inefficiency of contemporary residential open spaces in Tabriz. However, in the realm of Iranian culture, especially in Tabriz, residential open spaces, have formed their patterns over time. The qualitative study of such embodiments can reveal the remaining capacities to address and resolve the challenges.Research objective: This study investigates the patterns of open spaces in Tabriz houses over the times, intending to deepen the architects’ understanding of recent accelerated changes and to identify a meaningful relationship between them. Besides, the study tries to present an appropriate method for this kind of researches. Research method: This research is qualitative with an interpretive approach and datadriven method. First, by reviewing the relationship between the concept of pattern and other influential components, a theoretical configuration for integrated analysis is explained by the QCA method. Then the data collected from the samples are organized and put into this configuration and finally, the findings are discussed.Conclusion: In the qualitative analysis of consecutive categories of Tabriz houses (historical, middle and contemporary), there are three modes for the transition of identified conceptual patterns: Continuous (emergence as before), change of position (continuity of emergence but in different forms) and total change (elimination or replacement in the relationship between man and the environment). According to the analysis, the change in the combination of constraints in the outcome with environmental concepts has led to a change in how the patterns emerge and thus, transition. An overall assessment of this transition also reveals that environmental concepts derived from conceptual patterns have undergone fewer changes than they appear to be (subpatterns) and making the place in the open spaces of houses in Tabriz, despite the precipitous external changes, has a relatively stable essence and is slowly evolving.