گونه‌شناسی و مقایسۀ تطبیقی رویکردهای پژوهشی در مطالعات حوزۀ زیبایی‌شناسی معماری

بیان مسئله: تنوع نگرش‌های موجود در پژوهش‌های مختلف زیبایی‌شناسی معماری به موضوعی میان‌رشته‌ای و پیچیده مبدل شده که در حال توسعۀ ایده‌های نظری جدید بر مبنای حوزه‌ای وسیع است. به طوری‌که از دهۀ 70 میلادی تاکنون، جنبه‌ها و اصول زیبایی‌شناسی عمدتاً براساس دیدگاه‌های نظری و تجربی مختلف در حال گسترش است و این موضوع موجب تغییر بینش پژوهشگران نسبت به قواعد کلی پیشین شده است. لذا توجه محققان به زمینه‌های گوناگون مسائل نظری زیبایی‌شناسی سبب پدیدآمدن نگرش‌هایی جدید در خصوص جنبه‌های ارزیابی آثار معماری شده است، ولی با این‌حال اجماع و توافق اندکی در خصوص چارچوب‌های نظری و مفهومی این موضوع وجود دارد، مواردی که هنوز در بسیاری زمینه‌ها بحث‌برانگیز است. لذا در این راستا، این پرسش‌ها مطرح می‌شوند که مقوله‌های اصلی پژوهش‌های معاصر در حوزۀ زیبایی‌شناسی معماری چیست؟ و چه معیارهای ارزیابی در تحلیل زیبایی‌شناسی رویکردها به کار گرفته شده‌اند؟هدف پژوهش: این پژوهش پیرامون مواضع مختلف موضوع به گونه‌شناسی و مقایسۀ تطبیقی رویکردهای مرتبط تمرکز می‌یابد. چراکه اهمیت شناخت این رویکردها از این واقعیت ناشی می‌شود که پژوهش در زمینۀ ایده‌های زیبایی‌شناسانه که اساساً مرتبط با موجودیت فرهنگی انسان است، امکان بازگردانی مواضع نظری به فرآیندهای عملی خلاقیت و ادراک محیط و توسعه‌های بیشتر را محیا می‌سازد. روش پژوهش: تحقیق کیفی حاضر با استفاده از یک روش توصیفی و متعاقباً تحلیل محتوای کیفی تحت رویکردی تطبیقی-تفسیری به شناسایی متغییرهای اصلی موجود در روش‌شناسی پژوهش‌های شاخص و معتبر علمی پرداخته و با استدلال منطقی سعی بر تدقیق و مقایسۀ مبانی بینشی و نتایج تبیینی آنها دارد. در این راستا در مجموع 81 پژوهش در بازۀ زمانی 1989 تا 2017 در قالب کتاب و مقالات معتبر علمی از طریق موتور جستجوی گوگل اسکالر شناسایی شدند. دامنۀ اطلاعاتی این پژوهش معطوف به مطالعاتی است که با توجه به شالودۀ معرفت‌شناسی آنها به طور خاص موضوع زیبایی در معماری را مورد مطالعه قرار داده‌اند. لذا به شیوۀ تمام‌شماری، نمونه‌های در دسترس به عنوان جامعۀ آماری در نظر گرفته شدند.نتیجه‌گیری: مفهوم‌سازی در خصوص رویکردهای مطالعاتی زیبایی‌شناسی معماری، باید فراتر از ترجیحات شناختی و یا ادراکی انسان و ارزیابی بلافصل یک اثر (که در یک بافت متحدالمرکز، منفعل، شیء محور است) بسط یابد. لذا لزوم توسعۀ حوزه‌های روش‌شناختی ارزیابی‌های مبتنی بر «تجربۀ» انسان از محیط موجب می‌شوند تا عملاً همۀ جوانب محیط از جمله مطلوبیت آن و ارتقاء بهزیستی انسان را شامل شود. از این‌رو ضرورت دارد تا نگرش‌های پژوهشی از طریق رویکردهای انسان‌محور و با در نظرگرفتن ادراک چندگانه و پویا در بستری از یک گفتمان زیست‌محور، فعال، مشارکتی و تجربی به مطالعات زیبایی‌شناسی در این حوزه بپردازند، چراکه مفهوم زیبایی‌شناسی در معماری نیازمند شناخت دیدگاه عمیقی از بحث ادراک زیبایی از منظر «تجربۀ ادراکی» انسان است.

Typology and Comparative Analysis of Research Approaches to Aesthetics of Architecture

Problem statement: Since the 1970s, aesthetic aspects and principles mainly have been developing based on different theoretical and empirical views, which has changed researchers’ insights into previous general principles. Therefore, research focus on various areas of theoretical problems in aesthetics resulted in the emergence of new attitudes towards the appraisal aspects of architectural works. Nevertheless, there is a weak consensus on theoretical and conceptual frameworks in this regard, and there are still controversial issues in many areas. Hence, two questions might arise. What are the main categories of contemporary studies in the aesthetics of architecture? What evaluation criteria have been used for the aesthetic analysis of approaches?Research objectives: Considering different aspects, this study focuses on typology and comparative analysis of relevant approaches. The importance of knowing these approaches lies in the fact that research into the aesthetic ideas, which are basically related to the cultural existence of humans, can restore theoretical aspects to practical processes of creativity and provide the foundation for environmental perception and further developments.Research method: In this qualitative study, a descriptive method was used followed by a qualitative content analysis through a comparativeinterpretive approach to identify the main variables in the methodology of prominent and reputable scientific studies. Logical reasoning was then employed to analyze and compare their insight principles and explanatory results accurately. Conclusion: All environmental aspects, such as desirability and human wellbeing promotion are included due to the necessity of developing methodological disciplines for evaluations based on human “experiences” of the environment. Research attitudes must address studies of aesthetics through anthropocentric approaches by considering multiple and dynamic perceptions within the context of an environmental, active, cooperative, and empirical discourse. In fact, the concept of aesthetics in architecture requires the identification of indepth insight into aesthetic perception from “perceptive human experience”.