مرزهای مفهومی فرم در معماری

بیان مسئله: فرم، مفهومی بنیادین در گفتمان معماری است که متاثر از تحول اندیشۀ معماری دستخوش تحولات متعددی شده است. انباشت غیر نظام‌مند مفاهیم فرم در گفتمان معاصر، ابهام و پیچیدگی معنایی فرم را موجب شده است. از سوی دیگر عدم توجه به ماهیت پویای فرم و شناخت ناکافی از نیروهای موثر بر تحول آن، فرم را همچون مفهومی منجمد نمایان ساخته و کارایی آن را در پاسخگویی به مسائل امروز معماری با تردید همراه کرده است. اهداف پژوهش: این مقاله درپی بنانهادن بستری نظری است که ضمن وضوح‌بخشی و ساماندهی بدین مفهوم گونه‌گون، پویایی مفهومی آن را نیز تضمین کند. روش پژوهش: این پژوهش با استناد به رهیافت تبارشناسی فوکو به انجام رسیده است. نخست شرایط شکل‌گیری مفهوم فرم از مبدا پیدایش آن در اندیشۀ فلسفی بررسی شده، سپس با تکیه بر دستاوردهای حاصل به نظریه‌های جریان‌ساز معماری رجوع شده است. پس از کدگذاری و مقوله‌بندی، تحولات بنیادین مفهوم فرم و شرایط و پیامد تحول آنها تحلیل و نقدی از وضعیت امروز فرم ارائه شده است. نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان می‌دهد تحول مفهوم فرم ریشه در تحول شناخت معماری از سه منظر هستی‌شناسی، زیبایی‌شناسی و معرفت‌شناسی دارد. در میان این نیروها، معرفت‌شناسی و تحلیل نحوۀ شناخت انسان مهمترین عامل تحول فرم از گفتمان پیشامدرن تا دوره معاصر بوده است. تحول شناخت معماری به شکل‌گیری شش مرز مفهومی فرم مشتمل بر جلوه، ایده، گونه، ساختار، معنا و قابلیت انجامیده است که هریک ناگزیر از اقتضائات شناختی، فهم معماری را به وجوه خاصی از آن محدود کرده‌اند. در چنین وضعیتی با طرح مفهوم «میدان فرم» تلاش شده ضمن ایجاد بستری برای ساماندهی مفاهیم فرم و تضمین و پویایی این مفهوم، متناسب با تحولات شناختی، دست‌یابی به فهمی جامع از معماری نیز تضمین شود.

Conceptual Limits of Form in Architecture

Problem statement: Form is a fundamental concept in the discourse of architecture that has been affected by the evolutions of architectural thinking. The nonsystematic accumulation of form concepts results in ambiguity in contemporary discourse. On the other side, disregarding the dynamic nature of form, and poor identification of the factors influencing its evolution, and its application domains have made form a frozen concept and have reduced its effectiveness in responding to today’s architectural issues. Research objectives: this paper concentrates on clarifying and organizing the diverse concepts of the form. Besides a theoretical framework is provided to guarantee the conceptual dynamism of the form. Research method: Present research is conducted based on Foucault’s genealogy approach. First, the original conditions of the first appearance of form in philosophical thinking are examined, then based on the results obtained, is referred to revolutionary theories of architecture. The fundamental evolutions of the concept of the form will be analyzed, and finally, a critique of today’s form status is provided. Conclusion: According to the findings, the evolution of the concept of form is originated from the evolutions of philosophical knowledge of architecture from at least three perspectives: ontology, aesthetics, and epistemology. Among these factors, epistemological approaches have made the most substantial contribution to the evolutions of form, from premodern to the contemporary era. The evolution of philosophical knowledge of architecture has led to the formation of six conceptual limits of form, including appearance, idea, type, structure, meaning, and affordance. Each of these concepts has limited the architecture to specific aspects; however, introducing the concept of “form field” helps to gain a comprehensive understanding of architecture while providing a framework for organizing the form concepts. It also ensures the dynamics of this concept in line with the evolutions of philosophical knowledge of architecture.