بازتاب شکلی نقوش ساسانی در تزئینات گچ‌بری خانه-قلعۀ بنی‌عامری

بیان مسئله: تزئین، یکی از پایه‌های اصلی هنر معماری است. زیباسازی بنا به‌واسطۀ نقوش گیاهی در شیوه‌های مختلف هنری، پاسخی به نیاز انسان به طبیعت و حفظ آن در محیط بوده است. روستای حاجی‌آباد یکی از دهکده‌های هدف گردشگری ورامین است. این روستا در 25 کیلومتری شرق بافت تاریخی شهر ورامین، در دروازه کویر واقع شده است و عمارت‌هایی به قدمت 400 سال، مربوط به دورۀ زندیه و قاجار دارد. یکی از این بناها، خانه قلعه بنی‌عامری است که در فهرست آثار ملی شهرستان ورامین به ثبت رسیده، ولی در معرض تخریب است. عدم سکونت، متروک‌ماندن و به تبع آن، عدم مراقبت و مرمت بنا، سبب تشدید آسیب‌های واردشده و تخریب یکی از برجک‌های این بنا شده است. به بیان مالکِ این بنا، ساختمان قدمت 250 ساله دارد و متعلق به دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار است، که با الگویی منطبق بر معماری ایرانی اسلامی (چهار ایوانی) ساخته شده است. تزئینات متنوع گچ‌بری این خانه-قلعه متشکل از نقوش گیاهی، حیوانی، هندسی و انسانی هستند. هدف پژوهش: این پژوهش در پی بازخوانی هویت نقوش گچ‌بری به‌جای‌مانده در این عمارت است. لذا برای پاسخ به این سوال که نقوش گچ‌بری خانه قلعه بنی‌عامری از نظر شکلی متاثر از کدام دوره تاریخی هستند، طبق مطالعات میدانی از روستای حاجی‌آباد ورامین، تزئینات گچ‌بری این عمارت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با فرض اینکه نقوش گچ‌بری این بنا به لحاظ شکلی از دورۀ ساسانی تاثیر پذیرفته‌اند، با نمونه‌های نقوش تزئینی دورۀ ساسانی تطبیق داده شدند. روش تحقیق: این پژوهش، که به لحاظ ماهیت، تاریخی است، به روش توصیفیتحلیلی در تطبیق با نقوش برجامانده از هنر دوره ساسانی و با استفاده از اسناد کتابخانه‌ای و مشاهده‌ای انجام شده است. نتیجه‌گیری: با توجه به پیشینۀ قوی هنر و معماری در ورامین و بقایای آثاری که متعلق به دوره ساسانی است، و طبق بررسی‌های انجام‌شده و شناسایی نقوش استخراج‌شده از خانهقلعه بنی‌عامری، نتایج حاصل نشانگر تشابه قابل توجه نقوش این خانهقلعه با نقوش دوره ساسانی است. همچنین از منظر کیفیات بصری، عملکرد ظاهری، فن‌شناسی، محتوایی و معنای نمادین نقوش به تحلیل نگاره‌های این خانه پرداخته شد که موید بازنگری و تقلیدهایی از نگاره‌پردازی‌های دوره ساسانی بودند.

An Investigation of the Reflection of Sasanian Motifs in the Stucco Decoration of Bani Ameri’s Castle-like House

Problem statement: The decoration is one of the main foundations of architecture art. Ornamentation using plant motifs in different artistic ways has been a response to the human need for nature and its preservation in the environment. Hājiyābād Village in Varamin has been a tourism target. The village is located 25 kilometers east of the historical city of Varamin at the gate of the desert and has mansions dating back 400 years to the Zandieh and Qajar periods. One of these buildings is BaniAmeri’s castlelike house which has been registered as the national monuments of Varamin. This monument is at the risk of being ruined. Lack of residence, abandonment, and lack of care and maintenance of the building have exacerbated the damage process and have destroyed one of the turrets. According to the owner of this building, this monument is 250 years old and belongs to the period of Fath Ali Shah Qajar and built based on IranianIslamic architecture (fourIvans). The castlelike house is variously decorated by plant, animal, human, and geometric motifs. Research objective: The purpose of the research was to reexamine the identity of the stucco motifs in this mansion. To answer this question that which historical period has influenced the shape of stucco motifs in BaniAmeri’s castlelike house, we carried out a field study in Hājiyābād Village in Varamin and we analyzed the decorations of stucco motifs of this building. Based on this assumption that the shapes of stucco motifs of this building had been influenced by the works in Sassanid, we examined to see if Bani Ameri’motifs correspond with the decorative motifs of the Sassanid period. Research method: This historical study is descriptiveanalytical in nature. We gathered the data from documents and observations to examine the extent to which decorations match the Sassanid tradition. Conclusion: With regard to the strong historical background of architecture in Varamin, the relics belonging to the Sassanid period, and based on the studies and careful examination of motifs in the housecastle of Bani Ameri, we found significant similarities between the motifs of this house with those of the Sassanid period. Analyzing visual qualities, form, architectural technology, content, and symbolic meaning of the designs as well as the paintings of this house confirmed that the influence of the motifs from the art in the Sassanid period.