ظرفیت‌های ادراکِ هاپتیکی در هنر ایرانی - اسلامی و کاربرد آن در بیان سینمایی؛ نمونۀ موردی: فیلمِ «آتش سبز»

بیان مسئله: در واکنش به سلطۀ نگرۀ اُپتیکی بر سینما، در سال‌های اخیر گرایش عمده‌ای در حوزۀ مطالعات فیلم پدید آمده که ظرفیت‌های ادراک جسمانیلامسه‌ای را در تجربۀ سینمایی مورد توجه قرار داده است. این رویکرد تاکید دارد که نگاه‌کردن هرگز صرفاً امری بصری نیست، بلکه می‌تواند هاپتیکی، حِسّانی و تن‌یافته باشد. هاپتیک حس قرابت و نزدیکی، تماس، مشارکت احساسی و ارتباط لامسه‌ای است. هاپتیک جهت‌گیری به‌سوی حسّانیت‌مندی است، به شکلی که تمام حواس را درگیر می‌کند، فاصله‌مندیِ نگاهِ خیره را از بین می‌برد و واکنش‌هایی عاطفی را برمی‌انگیزاند. در نتیجه، در تضاد با پارادایم‌های غالبِ نظریۀ فیلمِ مبتنی بر فاصله‌مندی پرسپکتیوی (بصریت اپتیکی)، بصریت هاپتیکی فراهم‌کنندۀ بستری نظری برای تحلیل پویاییِ جسمانیِ تجربۀ تماشای فیلم است. هدف پژوهش: به نظر می‌رسد پارادایم‌های ادراکِ هاپتیکی در ذاتِ هنرهای ایرانی اسلامی وجود دارند، و این ویژگی می‌تواند پیشنهادهایی تازه در بیان سینمایی به فیلم‌های ایرانی ارائه دهد. هدفِ این مقاله توضیحِ چگونگی نمودِ بصریتِ هاپتیکی در هنرهای ایرانی اسلامی و بروز آن در سینمای مبتنی بر این جنس از هنر است. روش پژوهش: مقالۀ حاضر می‌کوشد، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و با اتخاذ روش توصیفی تحلیلی، به تبیین مفهوم ادراکِ هاپتیکی بپردازد و در ادامه، با بررسی نمونه‌های مطالعاتی، ظرفیت‌های هاپتیکیِ هنر ایرانی اسلامی را مورد توجه قرار دهد. نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان می‌دهد که، با توجه به ویژگی‌های بصریتِ هاپتیکی در هنر ایرانی اسلامی، فیلم‌سازها می‌توانند از این ویژگی‌ها به منظور پردازشِ اثر سینمایی خویش استفاده کنند. در اثبات این ادعا، فیلم «آتش سبز» ساختۀ محمدرضا اصلانی، به‌عنوان اثری از سینمای ایران که موفق شده است با تمهیدهای سینماییْ ادراک هاپتیکیِ مخاطب را تحریک کند، مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.

The Capacities of Haptic Perception in PersianIslamic Art and its Function in Cinematic ExpressionThe Case of “The Green Fire”

Problem statement: Recently, in contrast to the hegemony of opticalbased approaches to cinema, a new mainstream in film studies has emerged that its focus is on the capacities of tactile perception in cinematic experiences. Based on haptic ideals, this approach is a kind of tendency toward generating senses and evokes emotional responses. In opposition to the dominant paradigms of film theories based on distance and perspective (optical visualization), haptic visualization provides a theoretical context in which the dynamics of the experience of watching a film could be analyzed. The main question of this study is how the haptic perception is emerged in PersianIslamic Arts and what are the effects of this emergence on the viewers’ perceptions? Here, it is presumed that the PersianIslamic Arts, with the haptic features embedded in, have the quality of presenting a different manner of seeing to their onlookers. Research objective: Seemingly the paradigms of the haptic perception are inherent to the PersianIslamic Arts and this special feature can lead to new entries in cinematic expression for Iranian film industry. The objective of this essay is to attain the methods in which the haptic visualization is represented in PersianIslamic Arts and to understand how it is appeared in films created in this context. Research method: The following essay is compiled by using library resources and tries to define the notion of “haptic perception” by the aid of descriptiveanalytical method. Furthermore, the haptic capacities of PersianIslamic Art are explored by evaluating the case studies. Conclusion: This study shows that according to the haptic visualization characteristics in PersianIslamic Art, the filmmakers have the opportunity to use it in order to elaborate their narratives. Regarding this objective, The Green Fire (2008), directed by Mohamad Reza Aslani, is analyzed as an Iranian film that has been successful in stimulating viewers’ haptic perception by cinematic techniques.