گونه‌شناسی معماری مدارس سنتی با تاکید بر تاثیر سیاست‌های آموزشی مطالعۀ موردی: دورۀ صفویه

بیان مسئله: از ضروریات حیات انسان، تغییر و تکامل به سمت تعالی است و تنها راه دستیابی به آن، آموزش است. تغییر اصولی و منظم توسط حکومت با استفاده از آموزش جامع و همگانی در جهت ترویج آموزه‌های مذهبی، از شاخصه‌های ویژۀ عصر صفوی بود که باعث شد حاکمان برای دستیابی به این امر اقدام به تاسیس مدارس و دیگر بناهای تاثیرگذار کنند. در این راستا مدارس به عنوان مهم‌ترین مراکز آموزشی در خدمت مذهب تشیع به یکی از مهم‌ترین انواع ابنیه در این عصر مبدل شدند.هدف: رویکرد آموزشی در هر دوره به نظام آموزشی و فضاهای متناسب با آن نیاز دارد و از آنجا که چگونگی تاثیر سیاست‌های نظام آموزشی بر عناصر معماری مدارس صفویه مشخص نیست، این پژوهش تاثیر سیاست‌های آموزشی صفوی بر عناصر کالبدی و هماهنگی آنها را با سازماندهی فضایی و معماری مدارس علوم دینی بررسی کرده و در پی آن است تا معماری مدارس دورۀ صفویه را با توجه به سیاست‌های آموزشی گونه‌شناسی کند.روش تحقیق: این پژوهش، با توجه به روند اوج‌گیری معماری و تشدید سیاست‌های آموزشی در دورۀ صفویه که منجر به شکوفایی و گسترش مدارس علوم اسلامی شیعی شد، سعی بر آن دارد تا از روش تفسیریتاریخی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی میدانی، به شناخت جایگاه و اهمیت آموزش در سیاست‌های حکومت صفوی بپردازد و چگونگی تاثیر آن را بر کالبد معماری مدارس این دوره گونه‌شناسی کند. در این راستا چهار مورد از مدارس دورۀ صفویه به عنوان نمونه‌های هدفمند انتخاب و از لحاظ ویژگی‌های کلی بنا، سلسله‌مراتب و سازماندهی فضایی، با توجه به جایگاه و روش آموزشی این دوره، تجزیه و تحلیل شدند.نتیجه‌گیری: یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که هم‌زمان با توسعۀ همه‌جانبۀ معماری در عهد صفوی، آموزش و جایگاه آن نیز، تفاوت‌هایی با ادوار پیش از خود داشته است. از طرفی با توجه به اعلام مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی کشور و سیاست حاکمان صفوی در ترویج آن، آموزش علوم شیعی در مدارس به منظور استفادۀ همگانی از آن فراهم گردید. این تغییرات باعث به وجود آمدن تغییراتی در نظام آموزشی و معماری مدارس شده است که از آن جمله می‌توان به گسترش ابعاد مدارس، افزایش تعداد و کیفیت حجره‌ها و مَدرس‌ها، توجه به حیاط مدارس به عنوان عنصر حیات‌بخش مدرسه، تغییر در دستگاه ورودی، ارتباط با شهر و عرصۀ عمومی و ارتباط مدرسه با فضای نیایشی اشاره کرد.

Typology of Traditional School Architecture with an Emphasis on the Effect of Educational Policies

Problem statement: one of the necessities of human life is to change and evolve to be excellent, and the only way to achieve it is education. The principled and regular change made to promote religious teachings using comprehensive and universal education by the government was one of the specific characteristics of the Safavid era. To this end, the rulers had established schools and other influential buildings. So, schools have become the most important educational centers at the service of the Shiite religion and one of the most important architectural buildings in this era. Objective: Given that the educational approach of each era requires educational system and appropriate spaces and it is not clear how the educational system policies affected the architecture elements of the schools constructed in the Safavid era, the present study aims to investigate the effect of educational policies applied in the Safavid era on the physical elements and their coordination with the spatial organization and the architecture of schools of theology and seeks to typify the architecture of the schools constructed in this era considering educational policies. Method: Given the rise of architecture and the development of educational policies in the Safavid era, which led to the development and expansion of Shiite Islamic schools of theology, in the present study, it is attempted to investigate the position and significance of education in the policies taken by the Safavid dynasty, and to typify the effect of it on the architecture of those schools built in this era using a historicalinterpretative method, secondary (desk) study and field study. In this regard, four Safivid schools are selected as targeted samples and then, analyzed in terms of the general characteristics of the building, spatial hierarchy and organization according to the educational position and methodology of this era. Conclusion: The results of present study indicate that in addition to the comprehensive development of architecture in the Safavid era, education and its position had changed and become different from previous eras. On the other hand, as the Shiite religion was recognized as the formal religion in Iran and the Safavid rulers promoted it adopting different policies, education of Shiite sciences in schools was made available for public use. These changes have resulted in changes in the education system and architecture of schools. Some of these changes are as follows: expansion of school dimensions, increase in the number and quality of chambers and madrasa, attention to the courtyard of schools as a vital element of schools, changes in the entrance system, connection between schools, city and public spaces and connection between school and prayer spaces.