از اتوپیای خیالی تا دستوپیای واقعی سینمای ایران

بیان مسئله: تاریخ سینما نمونه‌هایی را آشکار می‌سازد که نشان از آن دارد، فیلم‌سازان با خلق آثار خود در گونه‌های مختلف، در جهت نقد و تغییر جامعه کنونی و رسیدن به اتوپیا (آرمان‌شهر)ی مفروضشان در تلاش بوده‌اند، اما در رسیدن به این مسیر، ناپایدار و متزلزل بوده و شهر آرمانی‌شان را به دستوپیا (ویران‌شهر) تبدیل کرده و به تصویر کشیده‌اند. سینمای ایران نیز بر همین منوال رفتار نموده و تولیدات فراوانی را تجربه کرده است. تخیل و توهم‌زدگی، بدبینی، تقدیرگرایی، ناباوری و بی‌اعتقادی عناصر اصلی دستوپیاست و سینمای با شهرت جهانی ایران مملو از سوژه‌هایی بوده که بن‌مایه‌اش از این مضامین تشکیل شده است. مسئله اصلی پژوهش واکاوی چگونگی و چرایی دورشدن فیلم‌سازان سینمای ایران از اهداف آرمان‌شهر مورد علاقه خود و مخاطبانشان، و رسیدن به ویران‌شهر ناخواسته واقعی در دوره‌های گوناگون تاریخی است. هدف: این پژوهش با هدفی کاربردی بررسی آرمان‌خواهی سینمای ایران را مورد مطالعه قرار داده است.روش تحقیق: روش تحقیق کیفی و با رویکردی تاریخیتحلیلی، به مرور منابع کتابخانه‌ای، مشاهده فیلم و مقایسۀ تاریخی سینمای ایران و مصاحبه می‌پردازد. نتیجه‌گیری: نتیجه حاصله نشان از آن دارد که سینمای ایران در تمام دوره‌های تاریخی به سوی دستوپیا گرایش پیدا کرده است.

From Imaginary Utopia to Real Dystopia in Iranian Cinema*

Problem statement: The history of cinema exhibits numerous examples of filmmakers striving to critique and transform their societies by making films in a variety of genres in an attempt to realize their personal vision of utopia. Most proved, however, to be precarious and inconsistent on this quest, thereby turning their utopia into a dystopia and depicting it as such. Iranian cinema, too, has trodden this path and produced similar works. Imagination, illusionism, fatalism, disbelief, and Irreligion are the main constituents of dystopias and Iran’s globally renowned cinema has long been a showcase for subjects fundamentally shaped by these elements. Research objective: This study examines the notion of idealism in Iranian cinema, with the applied objective of analyzing and explicating the manner and the processes in which Iranian filmmakers diverged from the path leading to their – and their audience’s – aspired utopia and only created an unwanted dystopia through various historical periods.Research method: The study was conducted using a qualitative research method with a historicalanalytic approach. The data were collected through library resources, watching films, a historical comparison of Iranian cinema, and interviews. Conclusion: The results indicate that, through all the historical periods since its inception, Iranian cinema has always tended toward dystopias.