شمایل نگاری پوشش و آرایه‌های زن قاجار به روایت تابلوی «دختر با طوطی» اثر مهرعلی

بیان مسئله: درتاریخ هنرایران، نقاشی قاجار از جایگاه ویژه ای برخوردار است و پیکرنگاری به‌عنوان شاخه‌ای برجسته از نقاشی در دورۀ حکومت فتحعلی شاه قابل تامل است. دراین دوره زنان، به‌عنوان یکی از سوژه‌های اصلی نقاشان، غالبا بدون حجاب‌، با آرایشی غلیظ، و آراسته به زیورآلات بسیار تصویر شده‌اند. مهرعلی یکی از نقاشان شاخص این دوره است که، علاوه بر پیکرنگاری از شخص شاه، تعداد اندکی از زنان قاجاری را نیز به‌تصویر کشیده است. در تابلوی «دختر با طوطی» منسوب به مهرعلی نقاش دربار فتحعلی شاه، پوششی متفاوت از آنچه به‌عنوان پوشش رایج زنان قاجار است مشاهده می‌شود.هدف: هدف این تحقیق تحلیل پوشش و آرایه‌های زن در تابلوی مهرعلی و میزان هم‌سویی آن با پوشش و آرایه‌های متداول زنان قاجار از منظر شمایل‌نگاری است. بدین منظور سعی شده است تا، از طریق توصیف و تحلیل مضمون‌های واقع در این اثر، لایه‌های پنهان در آن آشکار شود. این مقاله در پی یافتن دلیل انتخاب پوشش و زیورآلات در نقاشی این زن است.روش تحقیق: این تحقیق به‌صورت کیفی (توصیفیتحلیلی) و به روش تحلیل محتوایی صورت گرفته است. چارچوب نظری تحقیق براساس رویکرد شمایل‌نگاری مکتب اروین پانوفسکی1 و منابع تحقیق به‌شیوۀ اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده ‌است. نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش مخاطب را با نوع متفاوتی از پوشش زنانه آشنا می‌کند که کمتر شباهتی با البسۀ رایج زنان قاجاری دارد و در اسناد و کتب تاریخی نیز اشاره‌ای به آن نشده است. نوع پوشش تصویرشده در تابلوی مهرعلی تحت تاثیر لباس زنان هندی در عصر گورکانیان است و شیوۀ آرایش زن در تابلوی مورد نظر متاثر از ادبیات و بازنمایی تشبیهات آن در نقاشی است.

Iconography of Qajar Women’s Clothing and Ornaments as Depicted in the Painting “The Lady with the Parrot” by Mehr Ali

Problem statement: The Qajar era painting has a particular position in the history of Iran’s art and portraiture is controversial as a prominent branch of painting during Fath Ali Shah’s sultanate period. As one of the main subjects of the painters in this era, women have been frequently portrayed with no veil (hijab) while wearing heavy makeup and a lot of jewelry. Mehr Ali is one of the proficient painters of this era that, besides portraying the king, has also portrayed a few of the Qajar women, as well. In the painting “the lady with the parrot” which is ascribed to Mehr Ali, a painter in Fath Ali Shah Qajar’s royal court, a kind of clothing style different from the common Qajar women’s, can be observed. REsearch objective: The present study aimed at analyzing the clothing and ornaments of the woman in Mehr Ali’s painting and their consistency with the hijab and ornaments commonly used by Qajar women from iconographical perspectives. To do so, efforts have been made to unravel the latent layers of aforementioned artwork via describing and analyzing the themes therein. The article seeks to figure out the reason why the woman has been portrayed in this painting with those ornaments and clothing.Research method: The present study was carried out based on a qualitative (analyticaldescriptive) method using content analysis. The study’s theoretical foundation was set based on Erwin Panofsky’s school of iconography and the required data was collected based on the documentary method and library research.Conclusion: The study findings makes the audience familiar with a different type of female clothing that is less similar to the outfits commonly used by Qajar era’s women and no historical book has pointed thereto. The type of hijab depicted in Mehr Ali’s painting remind the audience of the Indian women’s clothing in Mughal (Gurkanian) era and the woman’s makeup style seem to be influenced by the literature and representation of its similes in painting.