شناخت تحولات ریخت‌شناختی کلیساهای ارمنی جلفای نو در تعامل با معماری اصفهان

بیان مسئله: کشور امروزی ارمنستان، که بخشی از اورارتوی باستانی است، اولین سرزمینی است که مسیحیت را به‌طور رسمی پذیرفت، قدیمی‌ترین کلیساها را ساخت و معابد قدیمی را به کلیسا تبدیل کرد. با کوچ ارامنه و همزمان با برپایی جلفای اصفهان در دورۀ شاه عباس اول، بنای کلیساها با برخورداری از تجربه‌های کهن و با فرمان عدم تعارض با ابنیۀ پایتخت به ‌شکل دیگری به‌منصۀ ظهور رسیدند. به‌نظر می‌رسد در سابقۀ پژوهش‌های محققان دربارۀ کلیساهای جلفای نو، به معماری و مناسبات فرهنگی بستر جدید توجه کافی نشده است. شناخت روند نزدیک‌شدن معماری مذهبی ارامنۀ جلفا به معماری اصفهان و بهره‌گیری از نتایج آن در طرح‌های مرمت شهری خصوصاً در محلۀ جلفا ضرورت این پژوهش است. هدف: پژوهش، با هدف شناخت ساختار کالبدیفضایی و تحولات ریختی بنای اصلی کلیساهای جلفای نو در تعامل با معماری اصفهان، در جست‌وجوی پاسخ به این پرسش است که تحولات ریخت‌شناختی ساختمان اصلی کلیساهای جلفای نو چگونه بوده است؟ کدام گونه مولد و آغازگر پیشرفت طرح‌های بنای کلیسایی بود؟ در روند تحولات ریختی کلیساها، چگونه معماری ساختمان اصلی کلیساها به معماری اصفهان نزدیک شد؟ روش: پژوهش با روش تفسیریتاریخی انجام شد و داده‌ها، با توجه به مدارک و اسناد موجود و برداشت‌های میدانی، گردآوری شده‌اند. نتیجه‌گیری: نتیجۀ پژوهش حاکی از الزام به رعایت گونه‌ای محدودیت در فرم تبیین‌شدۀ بنای کلیساهای ارمنی است. وجود گونۀ مولد و تاثیرپذیری از تکنیک‌های معمارانۀ دورۀ شاه عباس اول در سیر تحولات ریختی تایید می‌شود. در مقایسه با معماری شاخص اصفهانِ این دوره، تحولات ریخت‌شناختی ساختمان اصلی کلیساها نشانۀ گرایش به ایرانی‌شدن سبک معماری دارد. کلیسای گئورگ مقدس اولین بنای کلیسایی با ویژگی‌های معماری ایرانی است که امکان تحولات کالبدیفضایی بعدی را فراهم کرد. ساختار کالبدیفضایی کلیساهای مریم مقدس و بتخهم مقدس با مساجد شیخ لطف‌الله و جامع عباسی قابل مقایسه است و بخشی از چگونگی تحولات در گونۀ مولد را به ‌خوبی نشان می‌دهند.

Understanding the Morphological Evolution of Armenian Churches in New Julfa and its Interaction with the Architecture of Isfahan

Problem statement: Today’s country of Armenia, a part of the ancient Urartu, as the first land that officially accepted Christianity, has built the oldest churches and has turned the old temples into churches. By the Armenians’ migration to Isfahan and, simultaneously, the establishment of the New Julfa during the reign of Shah Abbas the Great, the churches appeared in a different form. The construction of churches benefited ancient experiences whilst taking into consideration the Shah’s decree that new constructions should not conflict with the capital’s buildings. It seems that the previous studies on the New Julfa churches have not paid enough attention to the architectural and the cultural relations of the new context. Understanding the process of convergence between the Armenian religious architecture in New Julfa and the architecture of Isfahan, and its results could be applied in urban restoration and regeneration projects, especially in the Julfa neighborhood, which specifies the necessity of this research. Research objectives: The current study aims to find out the morphological transformations of the physicalspatial structure of the main building of churches in New Julfa, considering the interaction between the architecture of New Julfa and Isfahan’s prominent architecture. The study tries to answer these questions: Which type is generative and the initiator of the progress of church building morphology? How the architecture of the main building of churches has been converging toward the prominent architecture of Isfahan within their morphology evolution process? Research method: The research is carried out using an interpretivehistoric method and the data is collected according to available documents and field observations. Conclusion: The outcome of the research implies the principle of some kind of restriction in the form of the Armenian church building. The existence of a generative type and getting influenced by the architectural techniques of the Shah Abbas period is confirmed in the course of formal evolution. Compared to the Isfahan prominent architecture of this period, the morphological changes of the main building in the churches are indicative of a tendency to converge to the Iranian style. The St. George Church is the first church building with the features of Iranian architecture, which provides the possibility of subsequent physicalspatial developments. The physicalspatial structure of the church of Holy Mother of God and the Bethlehem church is comparable to the structure of Sheikh Lutfollah and Abbasi Jame’ mosques, which indicates how the physicalspatial structure of the generative type developed.