نقد معماری مسجد نصیرالملک شیراز براساس نصوص دینی

بیان مسئله: مسجد نصیرالملک شیراز، که در منابع مکتوب معماری، مسجدی متمایز توصیف شده، سالهاست به یکی از کانون‌های گردشگری شهر شیراز تبدیل شده و به نظر می‌رسد که کارکرد عبادی خود را از دست داده است. تمایز این مسجد از مساجد هم‌دورۀ خود یا مساجد با قدمت تاریخی بیشتر در شیراز احتمال این فرض را ایجاد می‌کند که ویژگی‌های معمارانۀ این مسجد سبب این تمایز است. ویژگی‌هایی که با تغییر و یا تشدید الگوهای رایج در مساجد سنتی حاصل آمده و در مشاهده‌ای میدانی و با مرور اسنادی منابع مرتبط می‌توان به عدم کشیدگی شبستان عمود بر محور قبله، محورزدایی ادراکی از قبله، تزئینات حداکثری در فضای عبادی و تشبه به الگوهای غیرمسلمین در آن اشاره کرد. برای بررسی این ویژگی‌ها که چالش اصالت تاریخی را مطرح می‌کنند، ضرورت دارد به سمت معیارهای بی‌زمان دینی رجوع کرد که فراتر از این ویژگی، متضمن تحقق عبادت به طرزی بهینه در فضای مسجد نیز باشند.هدف: از این‌رو هدف اصلی این پژوهش قضاوت و نقد ویژگی‌های تمایزبخش در طرح مسجد نصیرالملک شیراز مبتنی بر معیارهای دینی است.روش پژوهش: در این مقاله با بهره‌گیری از آیات قرآن و روایات، خاصه آنانی که به احداث مسجدالنبی به دست پیامبر(ص) اشاره دارند، به عنوان معیارهای نقد، به قضاوت دربارۀ این ویژگی‌های چهارگانه در مسجد نصیرالملک پرداخته می‌شود. ­­­­­نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان می‌دهد که تقسیم شبستان مسجد به دو بخش شرقی و غربی در تضاد با سیاست‌های طراحی شبستان از دیدگاه اسلام است. همچنین محورزدایی از قبله در کنار تزئینات حداکثری به اقامۀ نماز لطمه وارد می‌کند. در آخر استفاده از نشانه‌ها و الگوهای معماری فرنگی در عصر قاجار، اثبات‌کنندۀ نظر تاثیر این ویژگی‌ها در جهت افزایش قابلیت‌های نمایشی مسجد و بالتبع کاهش قابلیت عبادی آن است.

Architectural Criticism of Nasir AlMolk Mosque in Shiraz Based on Religious Texts

Problem statement: Nasir alMolk mosque, which is described in architectural writing resources as a distinct mosque, has become a tourism center in Shiraz for many years and seems to have lost its devotional function. This distinction from the mosques with a more historical dating in Shiraz results in the assumption that the architectural features of this mosque are the reason for this distinction. Characteristics that come with the change or emphasis of common patterns in traditional mosques, and field observations and reviewing the documents of related resources include the lack of elongation of the prayer hall perpendicular to the axis of the qibla, the aberration of the perception of the qibla, the maximum decorations in the space of worship and the likeness to nonMuslim patterns. In order to examine these characteristics that cprayer hallenge the historic originality, it is necessary to refer to nontimely religious criteria, which goes beyond this feature, to ensure the devotional function of the mosque in an optimal way.Research objective: Hence, the main purpose of this research is to judge and critique the distinctive features of the design of the Nasir alMolk mosque in Shiraz based on religious criteria.Research method: In the present article, using the verses of the Qur’an and narrations, especially those who refer to the construction of Masjid alNabi(The prophet’s Mosque) by the prophet (pbuh), as criteria for criticism, the judgment of these four attributes in the mosque of Nasir alMolk will be considered.Conclusion: The findings show that the division of the prayer hall into the eastern and western parts, which contradicts the policies of the prayer hall design from the point of view of Islam, as well as the aberration from the axis of the qibla alongside the maximum decorations that damage the experience of the worshipers, and finally use the signs and patterns of imported architecture in the Qajar era prove that the effect of these features is to enhance the mosque’s exhibitive capabilities and, hence, reduce its worshipability.