بررسی مفهوم طبیعت در آرایه‌های معماری دورۀ پهلوی براساس رهیافت گفتمانی

بیان مسئله: آرایه‏‌های برگرفته از طبیعت بخش جدایی‌‏ناپذیر معماری ایران بوده که با مخاطبان به گفت‌وگو نشسته است و دنیایی از باورها، ارزش‌ها و اندیشه‏‌ها را با استفاده از نقوش هندسی و غیر‏هندسی به تصویر می‏‌کشد. گذر زمان تغییرات ساختاری و معنایی بدیعی در آرایه‌های معماری ایجاد کرد، به‌طوری که در ایران دورۀ پهلوی، با تولد گفتمان‌های جدید، تزیینات معماری سیمایی متفاوت به خود گرفتند و مفاهیم متنوعی را به مخاطب عرضه کردند.هدف: هدف از انجام این پژوهش شناسایی و تفسیر مفهوم طبیعت در آرایه‏‌های دورۀ پهلوی براساس رهیافت گفتمانی است.روش تحقیق: از نوع کیفی است، داده‏‌ها با مطالعات اسنادی و میدانی گردآوری شده‏ و برای تحلیل از تکنیک تحلیل گفتمان استفاده شده است. نتیجه‏‌گیری: تجلی طبیعت در آرایه‏‌ها، در قالب «صورت» و «محتوا» و از طریق معانی صریح و ضمنی، در معماری دورۀ پهلوی اول، با پیروی از گفتمان‌های ملی‏‌گرایی، سنت‏‌گرایی و غرب‏‌گرایی و تحت سیطرۀ «قدرت سیاسیمذهبی» و در معماری دورۀ پهلوی دوم، با پیروی از گفتمان‌های سنت‏‌گرایی، تاریخ‏گرایی و مدرن‏گرایی و تحت سیطرۀ «قدرت فرهنگیتاریخی» و «فناوری مدرن» است. این گفتمان‏‌ها از یک سو با نمایش عناصر قابل ادراک جهان پیرامون، که برگرفته از روایت‌‏های دورۀ باستان است، عقاید مذهبی و نظم کلاسیک در صورت آرایه‏‌ها را، از طریق تصاویر تجریدی و غیرتجریدی، به مخاطب نشان دادند و از سوی دیگر با بازنمایی معانی برگرفته از طبیعت، به‌ویژه نمادهای کهن‌الگویی، که در گذشته تجلی وحدت، قدرت و جاودانگی بودند، پیام‏‌های جدیدی را به مخاطب منتقل کردند. معانی تولید‌شده و پیامدهای اجتماعی حاصل از تجلی طبیعت در آرایه‏‌های دورۀ پهلوی در سایۀ «گفتمان‌های غالب و پدیدۀ قدرت» عبارت‌ است از مشروعیت‏‌بخشی به سیاست‌‏های حکومت، از طریق نمایش قدرت سیاسی حکومت و قدرت فرهنگی جامعه، ترغیب افکار عمومی و قانونی جلوه‌دادن سیاست‌های حکومت از طریق قدرت مذهبی، ایجاد همبستگی ملی و همسویی با تحولات جهانی.

An Investigation of the Concept of Nature in Pahlavi’s Architecture Ornaments by Exploration of Discourse Approach

Problem statement: Naturebased ornaments are the integral part of Iranian architecture which has a kind of communication with the audiences picturing a world of values and thoughts by using geometric and nongeometric motifs. As time went by new structural and conceptual changes were created so that, by the birth of new discourses in Iran, in the Pahlavi period, they took a different appearance and presented various concepts to the audiences.Research objective: The purpose of the study is to identify and interpret the concept of nature in ornament of architecture in the Pahlavi period with exploration in discourse approach.Method: The present study was a qualitative research and data were collected by using documentary and field studies. For analyzing data, the discourse analysis technique was used.Conclusion: The concept of “nature” in ornament manifested itself following nationalism, traditionalism, and westernization discourses of the First Pahlavi under the domination of the “politicalreligious power” and traditionalism, historicism, and modernism discourses of the Second Pahlavi under the domination of the “culturalhistorical power” and “modern technology”, through “form” and “content” in the form of implicit and explicit meanings in architectural orientations. These discourses are derived from the ancient narratives, Islamic beliefs, and the classical order in the ornament forms through abstract and nonabstract pictures by representing the perceptible elements of the world around. On the other hand, they transformed new messages to the audience, by representing the meanings derived from the archetype symbols (which in the past were the manifestation of unity, power, and immortality). The generated meanings and the social consequences of nature’s manifestation in the ornament Pahlavi period and in the context of “the dominant discourses and the power phenomenon” are: legitimizing the government’s policies, by displaying the government’s political power and the cultural power of society, creating national solidarity, and aligning with the world transitions.