واکاوی منطق پنهان طراحی همه‌شمول در معماری بومی ایران با رویکرد پایداری؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ 12 تهران (حصار صفوی)

بیان مسئله: تغییرات جمعیتی و اقلیمی به ‌عنوان اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی بشر در قرن حاضر به شمار می‌روند. از دهۀ 1970، توسعۀ پایدار و طراحی همه‌شمول در پاسخ به این تغییرات مطرح شدند؛ اما با وجود این دو نظریه، مسئلۀ ناکارآمدی فضاهای معماری همچنان موضوع بحث محافل علمی است. این در حالی است که معماری بومی، درگذشته به ‌عنوان معماری پاسخگو به نیازهای عموم مردم مطرح بوده؛ اما در عصر کنونی این معماری به دلیل دورماندن از تحولات زمانه مورد بی‌توجهی قرارگرفته است.فرضیه و پرسش‌های تحقیق: به نظر می‌رسد با واکاوی در اصول طراحی همه‌شمول و شناخت معیارهای کلیدی توسعۀ پایدار و شاکلۀ معماری بومی و احیای آن، می‌توان به الگوهایی از معماری دست ‌یافت که بر همه‌شمولی فضاها و پایداری آنها موثر باشند. همچنین به نظر می‌رسد تقویت اصل انعطاف‌پذیری فضاها بیشترین تاثیر را بر همه‌شمولی آنها دارد. حال این پرسش کلیدی مطرح است که کدام‌ یک از معیارهای طراحی همه‌شمول با توجه به نیازهای کنونی بوم‌گرایی قابلیت اعمال در معماری بومی پایدار را دارد و نیز کدام ‌یک از معیارهای معماری بومی را می‌توان در طراحی همه‌شمول به کار گرفت.هدف: این مقاله با هدف شناسایی میزان همگرایی یا واگرایی مولفه‌های معماری بومی و طراحی همه‌شمول تدوین ‌شده و درصدد است تا به الگویی تعاملی دست یابد که در تطابق با معیارهای طراحی همه‌شمول و نیازهای کنونی بوم‌گرایی بوده و قابلیت اعمال در معماری بومی پایدار را داشته باشد.روش تحقیق: روش تحقیقِ این مقاله روش توصیفیتحلیلی و متکی بر فن تحلیل محتواست که با رویکرد کیفی _کمی مورد مطالعه قرارگرفته است. بدین معنا که ابتدا الگوی تعاملی معماری در تطابق با معیارهای سه مقولۀ معماری بومی، طراحی همه‌شمول و توسعۀ پایدار به روش کیفی تدوین ‌شده و سپس ارتباط معیارهای کلیدی در این الگو و سهم هریک در نظام تعاملی به روش کمی تعیین‌ شده است. در این مطالعه، حصار صفوی در منطقۀ 12 تهران به‌ عنوان بستر مکانی پژوهش انتخاب ‌شده و هم‌زمان نسبت به جمع‌آوری داده‌های کمی و کیفی در قالب پرسشنامه اقدام شده است.نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد در الگوی تعاملی حاصله از روش‌های کیفی پژوهش، شش عامل کلیدی تاب‌آوری، زمینه‌گرایی، استفادۀ همه‌شمول، راحتی، حقوق و مدیریت دخیل هستند و مطابق نتایج کمّی تاب‌آوری بیشترین سهم در نظام تعاملی را داراست.

Analyzing the Latent Logic of Inclusive Design in Vernacular Architecture of Iran with the Approach of Sustainability; Case Study: 12th District of Tehran (Safavid Fence)

Statement of the problem: Demographic and climate changes are the main challenges in the present century. Since the 1970’s, the sustainable development and complete inclusive design has been raised as an answer to these challenges. However, the inefficiency of the architectural spaces is still a controversial issue. Although the vernacular architecture has been responsive to the public needs, at the present era, this architecture has been neglected due to not keeping up with the developments of time. Research hypothesis and questions: It seems that by analyzing the universal design and sustainable development key criteria as well as the vernacular architecture resuscitation, we can develop the effective patterns of architecture that can contribute to the universality of spaces and their sustainability. Now, the critical question is arisen that according to the needs of vernacular architecture, which one of the criteria of the inclusive design has the ability to be applied in the sustainable vernacular architecture. Objectives: This is an attempt to identify the convergence or divergence level of the vernacular architecture components and universal design and tries to develop an interactive pattern that is in accordance with the universal design criteria and current ecological needs can be applied in the sustainable vernacular architecture. The research methodology of this paper is a descriptiveanalytical and is based on the content analysis technique using qualitativequantitative mixed approach. That is to say, at first, the architectural interaction pattern in compliance with the criteria of vernacular architecture, complete inclusive design, and sustainable development were developed qualitatively and then the relationships of the key criteria in this pattern and the share of each in the interactive system was determined. In this study, the Safavid fence in the district 12 of Tehran was selected as of the research and simultaneously, the qualitative and quantitative data were gathered through a questionnaire. The interactive model we developed based on the qualitative data included six factors as resilience, contextualize, universal usage, comfort, law, and management. Analysis of the quantitative data showed that resilience had the biggest share in the interactive system.