فضامندی و بدن‌آگاهی: بازخوانش مفهوم فضا در تجربۀ معماری (نمونۀ موردی: موزۀ هنرهای معاصر تهران)

بیانمسئله:شاید بتوان یکی از وجوه تمایز انسان مدرن با انسان به‌سربرده در دنیای سنت را کثرت تجربه‌های فضامکان برشمرد. زیست انسان در پهنۀ طبیعی و اجتماعی، نه تنها دارای تاریخی معرفتی و نظری است، که دارای ادراک‌های متمایز و گوناگون در تجربۀ مکان‌های طبیعی و اجتماعی است. این تجربۀ متمایز در طول تاریخ، دارای روحی منحصربه‌فرد از یک سو و روحی مشترک در کالبد بشری از سوی دیگر است. لیکن در گفتمان‌های غالب معماری، بدن و ویژگی‌های جسمانی و کالبدی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است و بدن صرفاً به‌عنوان ابژه‌ای منفعل تلقی شده است. هدف:این پژوهش بر آن است که به بررسی ادراک بدنی به‌مثابه منبع الهامی برای بازتعریف مفهوم فضا در تجربۀ معماری بپردازد. نمودهای خوانش فضا با واردکردن عنصر ادراکات بدنی و بررسی درهم‌تنیدگی حواس انسانی در ادراک از فضا از اهداف فرعی پژوهش است. روشتحقیق:این تحقیق به لحاظ «ماهیت» پژوهش، از گونه تحقیقات کیفی با رویکرد فلسفی پدیدارشناسی هرمنوتیک و به لحاظ «قصد» از پژوهش، تفسیری است که به تولید بینش جدید می‌پردازد. بدین ترتیب یافته‌های آن در بهبود دانش موجود در باب موضوع مورد مطالعه به کار می‌آید (دانش‌افزایی)، لذا نتایج آن، خالص است. منطق پژوهش، استقرایی است. در پژوهش حاضر، از مصاحبۀ عمیق جهت استنباط و استخراج «امر ناخودآگاه» از بطن پاسخ مصاحبه‌شوندگان استفاده شده است. روش تحلیل داده‌ها، تحلیل محتوای کیفی و شامل کدگذاری باز و محوری است. نتیجه‌گیری:نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که خوانش پدیداری از تجربۀ ادراک از فضا به سه رستۀ «ادراک تام، درک پویا از فضا به‌واسطۀ حواس»، «فضا، واسطه‌ای بر ادراک نوستالژی جمعی» و «فضا به‌مثابه امکان شهود و درک دیگری» قابل تفکیک است.

Spaciousness and body awareness: rereading the concept of space in architectural experienceCase study: Tehran Museum of Contemporary Art

Statement of the problem: The variety of spaceplace experiences can be regarded as a feature that differentiates modern men from traditional men. Man’s existence across natural and social realms, not only has a theoretical and epistemological history but also various distinctive perceptions of experiencing natural and social places. Throughout history, distinctive perceptions have had a unique spirit on one hand and a common spirit in human body on the other. Nevertheless, body and its corporeal and physical characteristics have not been given their due attention in dominant architectural discourses. Body has always been considered a passive object. Purpose: The present study aims to investigate bodily perception as a source of inspiration for redefining the concept of space in architectural experience. The secondary purposes of the study include examining the manifestations of reading space by incorporating bodily perceptions, as well as scrutinizing the integration of human senses in space perception. Methodology: The current study is qualitative and uses a hermeneutic phenomenological philosophical approach. The study is “interpretive” in terms of research “purpose”, and aims to produce new insights so as to use the findings to improve the existing knowledge about the topic of interest. Hence, the “results” are “pure”. The “logic” of the study is “inductive.” In the present study, a deep interview was conducted to infer and extract the “subconscious” from the responses of interviewees. The data analysis method includes qualitative content analysis via open and axial coding. Conclusion: The results suggest that phenomenal reading of spatial perception experience can be categorized into three levels of complete perception, dynamic perception of space through senses; space as a medium for perceiving collective nostalgia, and space as the possibility of intuition and perception of the other.