آیکونولوژی نگارۀ لیلی و مجنون در سفال سلجوقی

بیانمسئله: داستان عشق لیلی و مجنون حدیث دو دلداده است که علاوه بر شعر، در نگارگری ایرانی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و همواره حوادث گوناگون آن، در مکاتب مختلف نگارگری ایرانی نقاشی شده است. بر اساس مطالعات انجا‌م‌شده، صحنۀ لیلی و مجنون در مکتب‌خانه، برای نخستین‌بار در بشقاب سفالی سلجوقی ترسیم شده و پس از آن، در مکاتب مختلفی همچون هرات و شیراز و... بارها تکرار شده است. مقالۀ حاضر به بررسی جنبه‌های ساختاری و محتوایی اولین نمونه از تصویرگری «لیلی و مجنون در مکتب‌خانه» در سفالینۀ سلجوقی می‌پردازد. در بررسی‌هایی که تاکنون صورت گرفته، همگامیِ مثنوی نظامی با نگارگری مطرح می‌شود. اروین پانوفسکی اما برای تفسیر موضوعی آثار هنری، علاوه بر شناسایی متون ادبی، شیوۀ اندیشیدن یک ملت را در یک دورۀ خاص لازم می‌داند. بنابراین، دغدغۀ نگارندگان پاسخگویی به این پرسش است که الگوهای بصری و مفهومی نگارۀ «لیلی و مجنون در مکتب‌خانه» در سفالینۀ سلجوقی، علاوه بر مثنوی نظامی با کدام اندیشۀ حاکم در عصر سلجوقی ارتباط دارد؟ هدف:در عصر سلجوقی، احمد غزالی از اندیشمندان ایرانی (متوفی 520 هجری/ 1126 میلادی)، آرای خویش را در باب مفهوم عشق با تفسیرهای بدیعی ارائه کرد و تحولاتی چشمگیر در نگرش عارفانۀ ایرانی پدید آورد. از این رو، هدف اصلی این مقاله، کشف ارتباط میان اندیشۀ نوین احمد غزالی مبنی بر کمال عشق با تصویرگری اثر مورد پژوهش است. روش تحقیق:در این پژوهش، مطالب به طریق اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند و روش تحقیق، تاریخیتحلیلی است. شناخت محتوای درونی تصویر از طریق رویکرد آیکونولوژی پانوفسکی و در سه مرحلۀ توصیف پیش‌آیکونوگرافی، تحلیل آیکونوگرافی و تفسیر آیکونولوژی به انجام رسیده است. نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد الگوهای بصری و مفهومی سفالینۀ سلجوقی با نقش لیلی و مجنون در کالبد دو کودک خردسال در مکتب‌خانه، تلفیقی از گفتمان ادبی نظامی و شیوۀ اندیشیدن نوین احمد غزالی در باب سرشت عشق لیلی و مجنون است.

Iconology of Layla and Majnun Painting Illustrated on Seljuk Pottery

Problem Statement: Layla and Majnun is a classic story of love most notably expressed by the great poets. In addition, various scenes of this love story have been painted by Iranian painters. According to researches, the first painting of Layla and Majnun at school illustrated on Seljuk pottery and then repeated in different Iranian schools such as Herat and Shiraz. This paper investigates the structural and conceptual aspects of the scene of Layla and Majnun at school painted on Seljuk pottery. Since, Erwin Panofsky interprets the subject of artworks by studying the literary texts and the thought of a nation during a particular era, this article attempts to answer this question: What is the relationship between the dominant Iranian thought during Seljuk era and the painting of Layla and Majnun at school illustrated on Seljuk pottery? Purpose: Ahmad Ghazali (d. 520 AH/ 1126 AD) is a prominent Iranian thinker whose view about love had profound effect on Iranian mystical thought in Seljuk era. So, the main purpose of this research is to find out the relationship between Ahmad Ghazali`s thought and the painting of Layla and Majnun at school illustrated on Seljuk pottery. Research Methodology: The data have been obtained through a documental and librarian method. In this research, information collected through documentary and librarian, historicalanalytical method is based on the iconology of Panofsky`s approach. Result: Visual and conceptual patterns of Layla and Majnun painting illustrated on Seljuk pottery reflect Ahmad Ghazali’s thought about the essence of love, in addition to Nizami poems.