بازتاب کهن‌الگوی مادر در معماری تاریخی ایران براساس آرای یونگ

روان ناخودآگاه جمعی انسان‌ها متشکل از کهن‌الگوهایی است که از طریق انتخاب‌ها، آئین‌ها و رفتار آنها در قالبی نمادین بازتاب می‌شود. یکی از رسانه‌هایی که می‌تواند با بازتاب این نمادها عرصۀ تبلور کهن‌الگوهای روان ناخودآگاه باشد، معماری و از مهم‌ترین کهن‌الگوها، کهن‌الگوی مادر است. بیانمسئله: مادر برای جنس مذکر بار نمادین بیشتری دارد. براساس آرای یونگ، مادر برای جنس مونث، جنبۀ واقع‌گرایانۀ بیشتر و برای جنس مذکر وجه نمادین موثرتر دارد. از آنجا که معماری تاریخی ایران ظاهراً عرصه‌ای مردانه است، می‌تواند بستر مناسبی برای بازتاب وجوه نمادین کهن‌الگوی مادر باشد. مسئلۀ این پژوهش چگونگی بازتاب نمادهای کهن‌الگوی مادر در معماری تاریخی ایران است. ضرورتپژوهش: بررسی آثار معماری تاریخی ایران غالباً شامل نقدهای سبک شناسانه، فنی، تاریخی و یا رمزگشایی از نمادهای تصویری مبتنی بر دانش نمادشناسی و فرهنگ دینی بوده است که بیشتر بنیانی خردمحور دارند؛ لذا خلا نقدهای روانکاوانه در معماری ایران مشهود است. هدف: این پژوهش قصد دارد با اخذ رویکردی میان‌دانشی، به مفاهیم بنیادین در معماری تاریخی ایران بپردازد و با خوانشی روانکاوانه جنبه‌های جدیدی را ورای منظر کلی پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده است، فراهم آورد. پرسش: معماری ایران چگونه از ناخودآگاه جمعی تاثیر پذیرفته است؟ مظاهر کهن‌الگوی مادر در معماری ایران کدام‌اند؟ روشتحقیق: تحقیق، کیفی و بنیادین و متکی بر روش توصیفی تحلیلی است. داده‌ها براساس مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند. نتایج: نتایج پژوهش حاکی است که انگارۀ زمین مادر در ناخودآگاه ایرانیان وجه تقدس داشته است. این انگاره در نشانه‌های یونگی کهن‌الگوی مادر در فضاهای معماری و از طریق آمیزش این فضاها با زمین و عوارض آن بروز یافته است.

The Representation of the Mother Archetype in the Historical Architecture of Iran Based on Jung’s Views

The collective unconscious psyche of humans consists of archetypes represented through their choices, rituals and their behaviors in symbolic forms. Architecture is one of the media that can be the incidence area of unconscious psyche archetypes by reflecting these symbols, and mother is one of the most important archetypes.Problem Statement: The mother is more symbolic for the male gender, and the Iranian historical architecture is apparently a masculine arena. So, the pursuit of the representation of this archetype in the architecture of Iran is meaningful. The issue of this research is a psychoanalytic reading of Iranian historical architecture by finding the representation of the mother archetype in the works of Iranian historical architecture. The study of the works of Iranian historical architecture often includes theological, technical, historical criticisms or decoding of visual symbols based on religious culture; whose foundations are mostly wisdomoriented. Therefore, the gap of psychoanalytic criticisms is evident in Iran›s architecture.Aims: The aim of this research is to investigate the fundamental concepts of the Iranian historical architecture by taking an interdisciplinary approach and providing new perspectives beyond the general view of the research so far done.Question: How has the Iranian architecture been influenced by the collective unconscious? What arerepresentations of the mother archetype in Iranian architecture?Methodology: Qualitative and fundamental research is based on descriptiveanalytic method. Data have been collected based on documentary and library studies.Conclusion: The research suggests that the notion of the motherland is the source of holiness in the unconsciousness of Iranians and, the mother archetype in Jung’s signs have been appeared in the architectural spaces through the blending of these spaces with the earth and its complications.Keywords: Iranian historical architecture, mother archetype, Jung.