به سوی فرایندی دموکراتیک در برنامه‌ریزی و طراحی شهری؛ ارزیابی وضعیت مداخلۀ شهروندان در برنامه‌ها و پروژه‌های شهری ایران

بیان مسئله: به نظر می‌رسد که امروزه به دلیل نبود دموکراسی مشورتی و مشارکتی، بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌های شهریِ کشور ایران دارای ماهیتی تمامیت‌خواهانه، تمرکزگرایانه و انحصارطلبانه هستند. وجود این‌گونه ناکارآمدی‌ها در مراحل ارائه و اجرا، سببِ نفی حقوق شهروندی و ترجیحات همگانی می‌شود. لذا، شهروندان در قبال پیامدهای منفیِ ناشی از اقدامات شهری احساس مسئولیت نمی‌کنند. همین‌طور، بستر مناسبی هم برای تاثیرگذاری آنها بر مراحلِ مختلف فرایندهای شهری و مطالبۀ حقوق و ارائۀ نظراتشان فراهم نشده است. بدین ترتیب، پروژه‌های شهرسازیِ کشورمان محوریت و نقش خود را به‌ عنوان عاملی برای ایجاد ثبات و پایداری و ارتقای نقش مردم در توسعه و ادارۀ شهر از دست داده‌اند. بنابراین، آنچه در این مقاله به ‌عنوان انگیزۀ اصلی و اساسِ بحث مطرح است، نحوۀ ارتقای دموکراسی شهری در فرایندهای برنامه‌ریزی و طراحی شهری است.هدف: هدف اصلی این مقاله، واکاویِ عللِ نبود زمینۀ مداخلۀ دموکراتیک برای شهرنشینان و شهروندان در فرایندهای توسعه و مدیریت شهری، و همچنین یافتن راه‌حل‌هایی برای برون‌رفت از این معضل اجتماعی عمیق و گسترده است.فرضیۀ تحقیق: تحققِ دموکراسی و مشارکت واقعیِ شهروندان در روند توسعۀ فضاهای شهری می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های صحیح‌تر و کارآمدتر و همین‌طور اجرای موفقیت‌آمیزترِ برنامه‌ها و طرح‌های شهری بیانجامد.روش تحقیق: روش تحقیق در این مقاله از نوع تحلیلِ محتوا و مقایسه‌ای است که طی آن، ضمن مطالعۀ ارکان نظام دموکراتیک، سعی می‌شود نحوۀ مداخلۀ دموکراتیکِ شهرنشینان در فرایندهای توسعه و مدیریت شهریِ کشور ایران نیز با در نظر گرفتن اصول نظریۀ انتقادی بررسی شود؛ در واقع سعی شده تا از دلِ فرایند نقد و تحلیلِ ماهیت وضع موجود و مقایسۀ آن با ارکان لازم برای تحقق فرایند دموکراتیک شهری، بستری برای ارائۀ یافته‌ها و راه‌کارهای پیشنهادی فراهم شود. همچنین، برای جمع‌آوریِ اطلاعات نیز از مطالعات اسنادی، مصاحبه با مردم و همین‌طور مشاهدات میدانی استفاده شده است.نتیجه‌گیری: بسیاری از معضلاتِ مربوط به نظام‌های شهری کشور ایران، از عوامل غیردموکراتیکی مانند عدمِ مشارکت‌پذیری، نبودِ همه‌شمولی، نقض حقوق شهروندی و عدالت شهری، قوانین شهری فاقد مشروعیت، عدم انعطاف‌پذیری و زوال کثرت‌گرایی نشئت می‌گیرد. لذا با تمهیدِ معیارهایی همچون کثرت عقاید، همه‌شمولی، انعطاف‌پذیری، شکل‌گیری جوامع مردم‌نهاد، آموزش و گفتمان شهروندی، تنوع‌پذیری و رعایت حقوق شهروندان به شهر، می‌توان این فرایندها را دموکراتیزه و در نتیجه بستری برای بروز شکلی جامع از برنامه‌ریزی و طراحی شهری دموکراتیک فراهم کرد؛ فرایندی که با ایجاد فرصت‌های برابر منجر به تقویت دموکراسی شهری می‌شود و به جایگاه مردم، نه به عنوان مشکل بلکه به‌مثابه راه حل، ارج می‌نهد.

Towards a Democratic Process in Urban Planning and Design; Assessing the Status of Citizens’ Involvement in Urban Plans and Projects in Iran

AbstractProblem Statement: it seems that in current times, many of the urban designs and plans in Iran have totalitarian, centralized, and monopolistic essences. This condition is predictably originated from the absence of deliberative and collaborative democracies; in light of the foregoing, the inefficiencies of the stages of presentation and implementation have led to neglecting the citizenship rights and the public preferences. Hence, citizens have little social responsibilities for the negative consequences of inefficient urban practices. In addition, an appropriate context is not provided for them to affect the various steps of urban processes, claiming their rights to the city, and expressing their opinions. In this spirit, the urban projects lose their basic figures in providing stability and promoting the role of people in urban development and management. Hence, the impetus behind this study is to improve the urban democracy in the process of urban planning and design.Purpose: this study attempts to investigate the reasons for the lack of democratic involvement by the citizens in the process of urban development and management, as well as to find some solutions to remove this widespread deeprooted social dilemma. Research hypothesis: the realization of democracy and actual participation of citizens in the process of developing the urban spaces can lead to more accurate and efficient decision makings, as well as more successful implementation of urban plans and projects. Research method: this article was conducted through content analysis and comparative methods. While studying the pillars of the democratic system, the methods of democratic participation of citizens in the processes of urban development and management in Iran was studied regarding the Principles of the Critical Theory. In fact, an effort was made to provide a platform for presenting the findings and suggested solutions through the process of criticizing and analysing the current situation of the Iranian urban plans and designs along with comparing them with the necessary elements for the realization of democratic and peoplefriendly urban processes. This should be stated that the data collection method was based on interviews with people, studying documents, and also field observations. Conclusion: results indicate that Dilemmas in the Iranian urban system have been originated from the nondemocratic factors, such as the lack of participation, the lack of allinclusiveness, the violation of citizenship rights and urban justice, illegitimate urban laws, inflexibility, the downfall of pluralism, and etc. Hence, through scheming criteria such as the diversity of opinions, allinclusiveness, flexibility, forming NGOs, the citizen education and discourse, diversity and respecting the citizen’s rights, etc., these processes can be democratized and also a platform for the emergence of a comprehensive type of a democratic urban planning and design would be materialized; a process which strengthens the urban democracy and honors the position of people, not as the problem but as the solution, by creating equal opportunities in a disinterested fashion.