بازخوانی سردر خورشید در میدان نقش جهان بر اساس اسناد توصیفی-تاریخی و تصویری

بیان مسئله: میدان نقش جهان به عنوان یک فضای شهری برجسته در شهر اصفهان، در تعامل با سه بخش اقتصادی مسکونی، مذهبی و حکومتی در دوره‌ی صفویه شکل گرفته است. این میدان جهت ارتباط با هریک از بخش های نام برده دارای ورودی بوده. یکی از ورودی ‌های این میدان به سمت بخش حکومتی، سردری موسوم به خورشید بوده است. بررسی این سردر به شناخت کاربری‌های اطراف میدان، روابط فضایی و سلسله مراتب دسترسی آن در طول تاریخ یاری می‌رساند. بخشی از پژوهشگران در کنار بررسی میدان نقش جهان به مطالعه تحولات میدان در طول تاریخ نیز پرداخته اند. این پژوهش برای نخستین بار به بازخوانی سردرخورشید بر اساس اسناد توصیفیتاریخی و تصویریِ دوره صفویه تا پهلوی اول می‌پردازد. روش تحقیق: داده‌های این پژوهش ترکیبی از داده‌های کتابخانه‌ای و میدانی است. با بررسی اسناد توصیفی و تصویری دوره ‌های مختلف تاریخی و بررسی میدانی وضع موجود، سیر تحولات سردر از زمان شکل گیری(صفویه) تا تخریب(پهلوی) مشخص شد. هدف: پژوهش پیش روی بر آن است تا با بررسی اسناد توصیفیتاریخی و تصویری موجود، سیر تحولات و کاربری سردر خورشید را از دورهی صفویه تا امروز مشخص کند. نتیجه گیری: بررسی ها آشکار کرد که در دوره‌ی صفویه سردر مورد نظر به همراه سه سردر مشابه دیگر به عنوان ورودی ‌های حرمسرای شاهی بوده‌اند اما سردر خورشید به تنهایی گذر حرمسرا را به ضلع غربی میدان نقش جهان متصل می‌کرده است. اسناد تصویری هم چنین مشخص کرد که این سردر مشابه برخی دیگر از سردر های سلطنتی دوره صفویه، یک بنای دو اشکوبه با درگاهی در میان و تاغ نماهایی در طرفین بوده است. در دوره‌ی قاجار و با از بین رفتن حرمسرا، سردر مذکور نیز تنها به عنوان مدخل گذر خورشید کارایی داشته است. در دوره‌ی پهلوی اول این سردر تخریب و تا امروز نیز همچنان به همان وضع وجود دارد.

Reviewing the the Khorshid gate in NaghsheJahan square Based on descriptivehistorical and visual documents

Statement of problem:Naghshe Jahan square has been formed as a prominent urban space in Isfahan with the interaction of economicresidential, religious, and governmental sectors in the Safavid period. This square has entrances to connect with each other. One of this square’s routes was toward governmental part is the gate known as Khorshid. The study of this gate helps to identify the uses around the square, spatial relationships, and hierarchy of access during the history. Some researchers study the transformations in square and evaluate Naghshe Jahan square. This research reviews the Khorshid gate for the first time based on the historicaldescriptive and visual documents of Safavid era until first Pahlavi period. Methodology:this research has used library and field data. By evaluating the descriptive and visual documents of different historical periods and present condition, the evolution process of gate was determined from Safavid era until the collapse of Pahlavi. Purpose:This research aims to explain the evolution process and the use of the Khorshid gate from Safavid period until today by evaluating available historicaldescriptive and image document. Conclusion:the evaluations revealed that in Safavid period, the given gate with three other similar gates, have been the entrance of king’s seraglio but the Khorshid gate alone connected the seraglio’s passage to the western side of Naghshe Jahan square. Visual documents also showed that this façade, as some other royal gates of Safavid period, has been two flats building with center doorway and false arches on both sides. In Qajar period, by destroying seraglio, the given gate has been used just as the entry of Khorshid gate. In the first Pahlavi period, this gate was destroyed and it is in the same situation until today.