تحلیل اسطوره‌شناختی مفاهیم موثر بر شکل و فرم ریتون‌های هخامنشی

ریتون‌ها ظروفی آشامیدنی هستند، به شکل نیم‌تنه فوقانی بدن یا به شکل سر و شاخ یک حیوان‌. بر اساس نظر باستان‌شناسانی چون «گیرشمن»، «پرادا»، «هرتسفلد» و «پیر آمیه»، ریتون‌ها در ایران بیش از سایر تمدن‌های باستانی مورد استفاده بودند. هدف از استفاده از آنها انتقال نیروهای اساطیری حیوانات به‌کار‌رفته در ساخت آنها از طریق مایع نوشیدنی به بدن افراد بود. در دوره هخامنشی ریتون‌ها با استفاده از فلزات گرانبها مانند طلا و نقره ساخته شده و اغلب نمونه‌ها از تخت‌‌جمشید و یا گنجینه‌های ارزشمند هخامنشی کشف شده‌اند. روش پژوهش مقاله اسنادی است و با شیوه تحلیل محتوا 135 نمونه ریتون‌ هخامنشی را بررسی می‌کند. هدف، شناخت شکل و فرم ریتون‌های هخامنشی و تحلیل ارتباط آنها با مفاهیم اسطوره‌ای است. با توجه به رواج استفاده آیینی از ریتون‌ها، مسئله پژوهش تحلیل ساختار این اشیاء و معرفی برخی از ایزدان اصلی و موردتوجه دوره هخامنشی با تکیه بر باورهای اساطیری و مذهبی موثر در ساخت ریتون‌هاست. بر اساس نتایج تحقیق، در دوره هخامنشی استفاده از‌ ریتون‌های‌ استوانه‌ای و مخروطی بیش از سایر انواع، متداول بوده است.‌‌ حیوانات‌ اساطیری متداول در ساخت ریتون‌ها عباتند از ‌شیر (بال‌دار یا بدون بال)، ‌‌گاو،‌ ‌‌‌بزکوهی و قوچ (حیوانات ملازم و مرتبط با تیشتر و بهرام) که ساخت ریتون با شکل این حیوانات به امید به‌دست‌آوردن حمایت ایزد و نیروی محافظت‌کننده وی صورت گرفته است. رواج اعتقاد به ایزدان «آناهیتا»،‌ «مهر(میترا) »،‌ «تیشتر» و «‌بهرام» بر استفاده از این حیوانات تاثیر فراوان گذاشته است و در میان ایزدان فوق بهرام و میترا، به عنوان پیروزمندترین پیروزها، بیش از سایر ایزدان مورد توجه بوده‌اند و سمبل آنها (شیر، بزکوهی بال‌دار یا بدون بال و قوچ) بر ساخت ریتون‌ها سایه افکنده‌اند. در نهایت با توجه به نتایج این پژوهش چهار ایزد بهرام، آناهیتا، مهر (میترا) و تیشتر با ویژگی‌های باروری و حاصلخیزی، سرزنده‌سازی، پیروزمندی و محافظت، مورد توجه‌ترین ایزدان دوران هخامنشی به شمار می‌روند.

Mythological Analysis of Form and Shape in Achaemenian Rhytons

Rhytons were used for drinking water or the holy wine in shape of a forepart of an animal body or a combination of the head and the horn of the animal. People believed that the strength of the animal would be transferred to them while drinking in the Rhyton. It is assumed by most scholars like Hertsfeld, Ghirshman, Porada and Amiet that Iranians were the first people to use the rhytons and they made the vessel a common type all around the ancient Near East. The Achaemenian rhytons are mostle made from gold or silver and were found from treasures. This research is studying 135 Achaemenian Rhytons. The results of this study show that two types of rhytons were more common during the Achaemenids’: conical and cylindrical. The animals used in making the rhytons were lion, bull, ibex, and antelopes. These animals are the attendants and comrades of four Persian gods and goddesses including Anahita, Mithra, Tishtar, and Bahram. The cosmological figure of these four is venerated as the divinity of ‘the Waters’ and associated with fertility, healing, and wisdom. Besides, Bahrām is the most considered god between the king and his soldiers. In Avesta, Bahrām has all the characteristics of an ancient warrior god, the personification of a force that shatters and overcomes any resistance or defense. The goat, antelope or even the horned ibex are the comrades for Bahram. Mithra is the moral sense of the contract, promise, friendship, and alliance. The alliance is more important since an alliance can include a mutual benefit which is binding. The alliance is very well suited to be the moral foundation of a society whose welfare depends on peace. Therefore, it is definitely obvious why the lion and winged bull are mostly used as the representations for Mithra. In conclusion, it is obvious that the Achaemenian rhytons were used as a mythological vessel especially in ritual ceremonies to gain the gods’ protection and potency.