تبیین الگوواره‌‌ای فرآیند روان‌شناختی حصول معنای محیطی و تحقق حس مکان با تمرکز بر نقش واسط ادراک

بیان مسئله: امروزه چگونگی و کیفیت حصول معنای محیطی و متعاقباً تحقق مرتبه‌‌ای از مراتب حس مکان، بنا به اهمیت آن در معماری به‌ویژه با ظهور دانش روان‌شناسی محیطی مورد توجه خاص قرار گرفته است. با توجه به این مسئله و اعتقاد به روش‌مندی غالب در علوم رفتاری، به نظر می‌‌رسد که تلاش برای تبیین فرآیند طراحی محیطی از مجرای روش‌‌های رایج در سایر علوم و ارایه الگوهای فراگیر تشریح‌کننده آن، یکی از نیت‌‌های اصلی همنشین‌کردن این حوزه‌‌های دانش باشد. اهمیت این تطابق از منظر اثربخشی بیشتر محصولات معماری در دنیای معاصر، حائز توجه بوده و موضوع اساسی این پژوهش را در بر می‌‌گیرد. بنابراین سوال اصلی این تحقیق عبارت از این است که عوامل اصلی موثر و مکانیسم اثر در فرآیند شکل‌‌گیری معنای محیطی و متعاقباً تحقق مراتب مختلف حس مکان چیست و چگونه می‌‌توان آن را در قالب یک الگوی مولّد ساختاری تشریح نمود؟ هدف: هدف اصلی پژوهش، واکاوی چگونگی حصول معنای محیطی و متعاقباً تحقق حس مکان با نگرشی سیستمی مبتنی بر شناخت ابعاد و مراتب وجودی انسان و به صورت یک الگوی روان‌شناختی است. روش: با توجه به ماهیت اکتشافی تحقیق، راهبردی کیفی از نوع پیمایشی با عنوان نظریه‌‌یابی زمینه‌‌ای ساخت‌گرا انتخاب شد که به منظور شناسایی متغیرهای اساسی مسئله و استنباط روابط بین آنها علاوه بر روش توصیفی-تحلیلی از مصاحبه‌‌های نیمه‌‌ساختار یافته‌‌ با تعدادی از متخصصین حوزه‌‌های معماری و طراحی محیطی بهره گرفته و به ارایه و تبیین نظریه تحقیق منجر شده است. نتیجه‌‌گیری: در این تحقیق نقش متغیر ادراک محیطی از ابعاد مختلف مورد تمرکز قرار گرفت و نهایتاً به دلیل محوریت آن در تعریف انتظارات انسان از محیط و تعیین رفتار واکنشی وی، به عنوان کانون فرآیند در الگوی پیشنهادی معرفی شد. بر این اساس، الگوی ساختاری مولّدی مشتمل بر سه رکن اصلی اجزا، نظام ساختاری (سینتکس) و معنا ارایه شد که به ترتیب با عوامل و عناصر کالبدی، رفتار محیطی و احساس محیطی معادل‌سازی شده است. می‌‌توان اذعان داشت که الگوی پیشنهادی دارای قابلیت کاربرد برای ارزیابی هدف‌مند معناداری در محیط‌‌های موجود و همچنین بهره‌‌گیری در طراحی محیط‌‌های معنادار جدید است.

A Schematic Explanatory Pattern for the Psychological Process of Achieving Environmental Meaning and Actualizing Sense of Place Focusing on the Intervening Role of the Perception

Statement of the problem : Today, the quality of achieving environmental meaning and subsequently the actualization of the sense of place in different levels has been specially considered due to its importance in architecture, especially with the emergence of the knowledge of environmental psychology. According to this and the belief in the dominant methodology propagated in behavioural sciences, it seems that attempting to explain the environmental design process in the form of common methods in other sciences and presenting it in descriptive patterns is one of the main goals of joining these areas of knowledge. The significance of this adaptation is considerable and covers the core of this research in point of the effectiveness of architectural products in the contemporary world. The current study attempts to answer the following questions: "what are the main effective physical factors in forming the environmental meaning and actualization of a sense of place? Moreover, what is their mechanism of action in the process? Also, how can it be described as a generative structural pattern?" Research Objective: According to the abovementioned subject, the main goal of this research is to investigate the state of achieving the environmental meaning and subsequently actualizing the sense of place. It is focused on its structural process by a systematic approach in a form of psychological pattern based on the levels of human existence. Methodology : Regarding the exploratory nature of the study, a qualitative survey method entitled "Constructivist Grounded Theory" was chosen to identify the variables of the problem and deduce the relations between them. It should be noted that the semistructured interviews with some specialists in the field of architecture and environmental design were utilized in this method, in addition to the descriptiveanalytical strategy. Conclusion: In this research, the importance of the variable "environmental perception" was focused, in different aspects, as the center of the considered process in the proposed pattern. Therefore, its key role in defining human expectations of the built environment and his behavioral reaction was emphasized as a result. Accordingly, a generative structural pattern consisting of three elements of "components, syntax, and meaning" is presented, which are equated with physical factors, environmental behavior, and environmental sense respectively. Finally, it could be claimed that the suggested pattern is capable of evaluating the existing environment purposefully and efficient in designing new environments.