بازسازی پس از جنگ محلۀ جمالۀ اصفهان

اصفهان از زیباترین شهرهای جهان است که محله‌های مسکونی با قدمت و زیبایی منحصر به فردی دارد. یکی از این نواحی قدیمی محله‌ای به نام «دردشت» است که دارای ارزش تاریخی فراوان و محله «جماله» جزئی از آن است. این محله که بافت تاریخی ارزشمندی دارد، در جنگ تحمیلی عراق به ایران مورد حمله هوایی و موشکی قرار گرفت و آسیب دید که پس از آن بازسازی شد. برنامه بازسازی در جماله با هدف احیای محله با استفاده از پایه‌های نظری منطبق بر اصول معماری سنتی صورت گرفت، که انتظار می‌رفت نمونه موفقی ارایه کند، اما در اجرا نتوانست موفق عمل کند و خروجی این پروژه بازسازی، چهره متفاوتی از معماری بومی منبعث از اصول معماری ایرانی و زندگی ساکنان نشان داده است. در نتیجه بافت از نظر کالبد، نظام اجتماعی و اقتصادی، دگرگونی‌های غیرمنتظره‌ای یافت. این مقاله  با هدف بررسی نظریه‌ها و روند بازسازی بافت‌های ارزشمند تاریخی و استخراج درس‌هایی از آن، صورت گرفت. روش تجزیه و تحلیل در این پژوهش، کیفی و از نوع توصیفی تحلیلی است، اما استفاده از داده‌های آماری (در مواقع لزوم) نیز در اثبات فرضیه‌ها صورت گرفته است. پس از بررسی نظریات بازسازی و استخراج شاخص‌ها، آن‌ها را با وضع موجود در محله جماله سنجیده تا بتوان دریافت که آیا اجرای عملیات بازسازی با مبانی نظری مورد نظر منطبق بوده است یا خیر؟ در انتها  از تحلیل‌های نظری و آماری جهت اثبات فرضیه و پاسخگویی به پرسش‌های تحقیق استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش گویای این نکته است که آنچه در چارچوب نظری این پروژه مطرح شده با آنچه نتیجه آن پس از گذشت سی سال می‌نماید، بسیار متفاوت و اهداف موردنظر، محقق نشده است. در حین تدوین این مقاله با انجام مطالعات بیشتر این نتیجه نیز حاصل شد که در شهرهای با قدمت تاریخی، دخالت در بافت تاریخی به هر دلیل، امری خطیر و بسیار حساس است. مسئولین و برنامه‌ریزان برای دخالت و به ‌خصوص بازسازی در بافت‌های تاریخی باید با ابعاد گوناگون آن آشنا باشند و با نگاهی همه‌جانبه و ژرف برنامه‌ریزی بازسازی را انجام دهند. داشتن چارچوب نظری مناسب و طرح و اجرای صحیح آن، باعث می‌شود بازسازی بسیار اثرگذار باشد تا جایی که می‌تواند موجب احیا یا اضمحلال و مرگ یک محله  شود؛ مانند آنچه در محله جماله اصفهان رخ داده است. علی‌رغم وجود چارچوب و مبانی نظری مناسب، پس از گذشت حدود سی سال از بازسازی این محله، هیچ یک از اصول موردنظر برنامه بازسازی امروزه دیده نمی‌شود.