سیر تطور کشکول از منظر هانس روبرت یاوس

بیان مسئله : کشکول ظرف کشتی‌شکلی ا‌ست که سابقه‌ای طولانی در ایران داراست؛ و فرض مقاله بر این است که کاسه‌های کشتی‌شکل میگساری بر اثر دریافت‌های متوالی در ادب فارسی، به کشکول تبدیل شده ‌است؛ و می‌توان با دو مبحث بازسازی افق انتظار و زنجیره دریافت هانس روبرت یاوس به تحلیل این سیر تطور پرداخت. هدف : این پژوهش بررسی سیر دریافت فوق از طریق مفاهیم بازسازی افق انتظار و زنجیره دریافت در آرای یاوس است. بازسازی افق انتظار روشی سه مرحله‌ای است که به وسیله آن می‌توان به معیاری که مخاطبین برای ارزشگذاری و تفسیر آثار یک عصر به کار می‌بردند، پی‌برد؛ زنجیره دریافت به سیر بسط آثار طی دریافت‌های متوالی گفته می‌شود که می‌توان با بررسی آن از اهمیت تاریخی و چگونگی سیر تکامل آثار آگاهی یافت. البته لازم به ذکر است تا حال از آرای یاوس برای بررسی آثار هنری نیز بهره گرفته شده‌ است. ولی بدون داشتن سندی از دریافت مخاطبین فقط می‌توان به حدس‌هایی از چگونگی انتظار آنها بسنده کرد. در این مقاله برای اولین بار از دریافت‌های یک گونه اثر هنری صناعی (کشتی) در متون ادبی برای تحلیل ماهیت دریافت مخاطبین آن بهره گرفته ‌شد.روش پژوهش : در مورد چگونگی روش پژوهش باید گفت، ابتدا افق انتظار کاسه‌های کشتی شکل به استناد متون ادب فارسی بازسازی و از آنجا که در افق انتظار این ظرف سیر دریافت‌های مکرری دیده ‌شد که موجب به وجود آمدن ظرفی دیگر به نام کشکول شده ‌است، از مبحث زنجیره دریافت یاوس نیز بهره گرفت.نتیجه گیری : بازسازی افق انتظار کشتی به استناد متون ادبی نشان داد، زنجیره دریافت غنی‌ از این ظرف وجود داشته است؛ به گونه‌ای که کشتی میگساری در سیر دریافت‌های متوالی، به استعاره‌ای از وسیله نجات از بحر غم، و بر اثر تکرار، تبدیل به نماد رهایی از غم شده، سپس با افزوده شدن زنجیر، به نماد فقر که موجب رهایی از متعلقات دنیا می‌باشد، تبدیل شده‌است؛ مستند این مدعا آنکه برخی کشکول‌ها با اشعار نشاندهنده زنجیره دریافت از یک ظرف میگساری تا نماد فقر، آذین شده‌اند. بنابراین می‌توان کشکول را، یکی از منحصر به فردترین و غنی ترین آثار ایران به لحاظ زنجیره دریافت محسوب کرد؛ و در گامی فراتر دستاوردهای روش‌شناختی این پژوهش از جمله بهره‌گیری از متون ادبی برای اطلاع از جایگاه زیبایی‌شناختی یک اثر هنری کاربردی، استفاده از بحث زنجیره دریافت مخاطب در روش بازسازی افق انتظار و همچنین بررسی سیر تطور یک استعاره تا نماد در بحث زنجیره دریافت، می‌تواند زمینه‌ساز پژوهش‌های دیگری در حوزه ادبیات، هنر و زبان شود.