انگاره های اجتماعی ایرانیان و نقش آنها در پیکربندی دولت صفوی

شناختن ایران عصر صفوی و به‌ویژه چگونگی ساخت دولت برآمده از دل طریقت دیرپای صوفیانه‌ آن، برای فهم تحوّلات جامعۀ ایرانی در قرون اخیر، اهمیّت بسزایی دارد. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر انگاره‌های اجتماعی بر ساخت دولت صفوی، به تحلیل چگونگی شکل‌گیری و تحوّل این انگاره‌ها در این وهلۀ مهم تاریخی پرداخته است. با بهره‌گیری از نظریۀ چارلز تیلور در خصوص انگاره‌های اجتماعی و روش جامعه‌شناسی تاریخی، پژوهش حاضر نشان می‌دهد که نظم هنجاری - اخلاقی شکل‌گرفته در این دوره، مبتنی بر چه زمینۀ اجتماعی و برگرفته از چه نوع خودفهمی ای بوده و چگونه باورهای جمعی ایرانیان در مورد قدرت سیاسی، بر ساختار و عملکرد دولت تاثیرگذار بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تداوم انگارۀ تمرکزگرایی پادشاهی در ایران باستان، همراه با شکل‌گیری انگارۀ دین‌سالاری در دورۀ صفوی، منجر به ایجاد دولتی متمرکز و مبتنی بر مشروعیت مذهبی شده است. همچنین، شکست چالدران و تلاش برای تحقق اتوپیای مذهبی شیعی، تحوّلات مهمی در این انگاره‌ها ایجاد کرده است. نوآوری پژوهش در توجه به نقش فعالانۀ انگاره‌های اجتماعی در شکل‌گیری دولت و تحلیل این موضوع در بستر تاریخی ایران است. این پژوهش با ارائۀ یک مدل تحلیلی مبتنی بر نظریۀ تیلور، به درک عمیق‌تری از ارتباط میان باورهای جمعی و ساختارهای سیاسی کمک می‌کند.

iranians social imagines and their role in safavid stateconfiguration

having a deep knowledge of iran during the safavid era, particularly the emergence of a state out of the old-age sufi traditions, is of utmost significance for understanding the evolutions of the iranian society in recent centuries. this study is aimed at studying the effects of social imagines on the structure of safavid state, and proceeds to analyze how those imagines were formed and changed during that significant historical period. using the theory of charles taylor about the social imagines and a historical sociological approach, the present study attempts to demonstrate that the normal-moral order formed during that period was based on what social backgrounds and resulted from what kind of self-understanding, and how the collective beliefs of the iranian people about political power affected the structure and performance of the state. the findings of this study indicate that the continuation of the decentralized monarchy imagine in ancient persia, along with the formation of a religion-centered imagine during safavid era, resulted in the formation of a centralized state based on religious legitimacy. also, the defeat at the battle of chaldoran and the efforts towards creating a shi’ite religious utopia caused major changes in such imagines. the study is innovative in its focus on the active role of social imagines in the formation of the state and then its analysis in this historical context of iran. by presenting an analytical model based on taylor’s theory, this study helps create a deeper understanding of the relationship between public beliefs and political structures.