خوانش پسااستعماری هویت در اندیشه محمد مصدق؛ با تاکید بر روش واسازی

محمد مصدق در روایت مسلط تاریخ معاصر ایران به‌عنوان رهبری ملی‌گرا و استعمارستیز شناخته می‌شود. این روایت تا چه اندازه در ساختار فکری مصدق انعکاس می‌یابد؟ آیا اندیشه مصدق انعکاس گفتمان استعمار است یا بازتاب مقاومت استعمارستیزانه؟ برای پاسخ به این سوال از روش تحلیل واسازی متن برای بررسی ساختار متن نامه‌های مصدق و از نظریه‌ پسااستعماری هومی بابا برای تفسیر اطلاعات به‌دست آمده از روش واسازی استفاده می‌گردد. مجموعه نامه‌های مصدق در قالب دو مرحله تاریخی قبل و بعد از کودتای 28 مرداد 1332 تقسیم‌بندی و مورد تحلیل واسازی قرار می‌گیرند. یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که مصدق ایران و غرب را دارای هویتی ذاتی و یکپارپه نمی‌بیند. هویت خود ایرانی و دیگری غرب هر دو دورگه است. غرب با تلفیق استعمار و دموکراسی به ترسیم هویت خود و تاسیس هویت دیگری ایرانی پرداخته است. هویت ایرانی نیز تلفیقی از عناصر مثبت بومی و میراث استعمار است. لذا نه برتری غرب و نه فروتری ایران امری ذاتی نیستند و در پیوند با یکدیگر شکل گرفته‌اند. مصدق غرب را با استعمار یکی نمی‌داند و جامعه ایران را هم از عناصر مقاومت و تمدن عاری نمی‌پندارد. در نظام فکری مصدق، «خود» از طریق تقلید و آمیخته شدن فرهنگ بومی با ویژگی‌های مطلوب فرهنگ استعمارگر هویت می‌یابد. مصدق با گزینش‌گرایی از غرب خواهان شکل‌گیری هویت سوم و تبدیل آن به کانون مقاومت در برابر گفتمان استعماری است.

postcolonial reading of identity in the thought of mohammad mossadegh; emphasizing the method of deconstruction

mohammad mossadegh is known as a nationalist and anti colonialist leader in the dominant narrative of iran’s contemporary history. to what extent is this narrative reflected in mossadegh’s intellectual structure? is mossadegh’s thought a reflection of colonial discourse or a reflection of anti colonial resistance? what is the idea of self and other in mohammad mossadegh’s thought? to answer this question, deconstructive analysis is used to segregate the text structure of mossadegh’s letters and post colonial theories are used to interpret the information obtained from the deconstruction method. the collection of mossadegh’s letters is divided and analyzed in the form of two historical stages before and after the coup of august 19, 1953. the findings of the present research show that mossadegh does not have a unified and coherent image of self and other. the west as &other& has both colonialism and democratic institutions. the colonized &iranian society& as &self& needs to get the positive strain of the west in order to free itself from the shackles of colonialism and create efficient political and social organizations. in this way, imitating the positive parts of the west becomes a constructive action through which the iranian colonized society can rewrite the colonial discourse of the west and make its contradictions available to the iranian natives. therefore, in mossadegh’s narrative, a &self& who is not contaminated by selfishness and self interest is the factor of resistance against the dominant colonial discourse.