دولت صفویه و بازپیکربندی جامعه ایران؛ تحول و میراثِ نهادی

شکل گیری حکومت صفویه در ایران به دگرگونی عمیقی در بنیادهای آرایش سیاسی و پایه ریزی نهادهای تازه ای در پیکره جامعه انجامید. این نهادهایِ جدید، با دنبال کردنِ فرایندی پویا و خود تقویت شونده در توالی های تاریخی بعدی توانستند الگوهای کنش ورزیِ جدیدی در پیکربندی نهادی جدید شکل دهند. این مقاله برخلاف رویکرد نظری غالب در تبیین مناسبات دولت و جامعه در ایران که بر عاملیت انحصاری دولت و غیاب نیروهای اجتماعی در تحولات جامعه تاکید دارد درصدد است با الهام از رویکرد نهادگرایی تاریخی و تبیین‌های زنجیره ای (روایت علّی تاریخی)، روایت بدیلی از مناسبات جامعه و دولت در ایرانِ عصر صفوی و تداوم میراث نهادی ماندگارِ حاصل از تحول نهادی در این برهه تاریخی ارائه دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد در پیکربندی نهادی دوره صفویه، جامعه مفهومی ایستا نیست و آرایش سیاسی عمیقاً تحت تاثیر مولفه‌های اجتماعی است. دیگر اینکه شکل گیری حکومت صفویه بر پایه های متکثر قدرت، پیکربندی نهادی جدیدی را بازتولید نمود که بر شبکه نسبتاً پیچیده‌ای از روابط متقابل میان نهادهای کلیدی قدرت در این دوره یعنی دولت، ایلات، روحانیت و بازار استوار گشت که این امر منجر به شکل گیری میراث نهادی ویژه ای شد که تا سده ها پس از سقوط صفویان تداوم یافت. روش پژوهش حاضر جامعه شناسی تاریخی و با توجه به مسئله، هدف و چارچوب نظری آن، در چارچوب راهبرد تاریخی - تحلیلی قرار می‌گیرد.

safavid state and reconfiguration of iranian society; institutional transformation and heritage

introduction studying the safavid dynasty and its impact on the political and social developments ofmedieval and modern iran's history raises essential issues in various political, social, cultural, and ideological fields. the developments that took place in iranian society during the safavid period (1148–907 ah / 1736–1501 ad) provided a platform for analyzingpolitical history and assessing the evolution of social and cultural dynamics in iran several centuries after its political fall. it also essentially requires understanding those changes. the social and political arrangements, institutions, and unique cultures that the safavidsproduced or reproduced in iran continued after their political downfall and marked the beginning of a series of developments that subsequent dynasties (qajar and pahlavi) could not escape. moreover dismiss the political and social pattern created during the period inquestion. this paper tries to provide a new narrative of the political and social developments of this period by avoiding focusing on a single institutional or organizational context or adopting any one-factor model to explain historical developments. this paper tries to adopt the approach of historical institutionalism and thus avoid focusing on a single institutional or organizational context or adopt any onefactor model to explain the historical developments of iran in the safavid historical site, the overall institutional configuration of society, interaction and interaction. the study between institutions and reaction sequences in a broad institutional context.