عدالت و قانون در اندیشۀ تجددگرایان متقدم در ایرانِ عصر قاجار

در اندیشۀ قانون‌خواهی ایرانیانِ عصر قاجار، یکی از مفاهیمی که در کنار قانون به آن توجه شده بود «عدالت» است. قانون در معنای جدید آن نسبت وثیقی با عدالت داشت و این موضوعی نبود که از دید تجددگرایان ایرانی آن دوره پنهان بماند. این پژوهش با بهره‌گیری از روش هرمنوتیک قصدگرای اسکینر به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که در اندیشۀ تجددگرایان ایرانی عصر قاجار چه نسبت‌ها و برداشت‌هایی میان قانون و عدالت وجود دارد؟ بر این مبنا «زمینۀ» فکری آن‌ها «تجدد»، «انگیزۀ» ایشان «قانون» و «نیت»‌شان «عدالت» بود. در این میان در دو مورد نخست همسانی میانِ آن‌ها زیاد بود اما در «نیت» عدالت دیدگاه‌هایِ مختلفی وجود داشت. ملکم و طالبوف به «قانون به‌مثابۀ عدالت» توجه داشته و نیز دیدگاهِ «نهادی» به عدالت داشتند. مستشارالدوله از یک‌سو به «برابری و قانون» و از سوی دیگر به «هماوردی شرع و قانون» و عدالت توجه داشت و آخوندزاده را می‌توان متنقد اصلی هرگونه نسبت میان «هماوردی قانون و شرع» و عدالت دانست، چرا که دیدگاه او نسبت به عدالت و قانون تنها بر مبنای نگاه مدرن و لیبرالیستی آن بود.

Justice and Law in the View of Early Modernists in Qajar Iran

In the view of lawseeking of the Qajar Iranians, one of the concepts that was considered alongside the law was justice. Law, in its new sense, had a close relationship with justice, and this was not something hidden from the eyes of the Iranian modernists of the time. Using Skinner’s intentional hermeneutic method, this study seeks to answer this question: What are the relations between law and justice in the thought of Qajar Iranian modernists? On this basis, their intellectual background was modernity, their motive was law and their intention was justice. In the first two cases, there was a lot of similarity between them, but in the intention of justice, there were different views. Malkam and Talebov considered the  law as justice and also had an institutional view of justice. On the one hand, Moshtar alDawla paid attention to equality and law and on the other hand, to the rivalry between Sharia and law and justice. Akhundzadeh can be considered the main critic of any relationship between equality of law and Sharia and justice as his view toward law was solely based on its modern and liberal aspects.