تصوف به مثابه روش تفکر و یا زیست اجتماعی؛ بررسی تاثیر گسترش فقه صوفیانه در دوران پیشا مشروطه بر بقا و رواج خرافه در ایران

خرافه دستاورد جامعه ایست که از عقلانیت روی گردانده است. اینکه چرا جامعه‌ای دینی چون ایران قاجاری به ویژه در دوران پیشا‌مشروطه در دام خرافه افتاده، پرسشی است که مقاله حاضر در پی آن است. پاسخ ارائه شده متاثر از ادغام ناخوشایند دو جریان فکری متفاوت است: جریان فقه‌حدیث‌گرا و جریان تصوف. به صورت کلی نمی‌توان هیچیک از این دو را مستقلا و اجبارا عامل رواج خرافه دانست، اما حسب شرایط اجتماعی ایران و همچنین به دلیل نزدیکی مبانی معرفتی این دو جریان، تخفیف جایگاه عقلانیت، این امتزاج صورت و با ارائه گونه‌ای از روش تفکر و زیست اجتماعی، فقه حدیث محور صوفیانه، فضا را برای فقه پویا، اصولی و عقل محور به تنگنا ‌‌می‌برد. فقهِ حدیث محورِ صوفیانه دارای سرریز خرافه در جامعه است؛ چون علم در این جریان تقلیل می‌یابد، لذا دین توانایی اصلاحی خود را از دست داده و در نبود پاسخهای عقلانی به مشکلات جدید، خرافه تنها پناه جامعه می‌گردد. پژوهش پیش رو در چارچوب جامعه شناسی تاریخی و با بهره‌مندی از روش تحلیل اسنادی، مرور آثار و اسناد مختلف جریانهای فکری عهد قاجار، در پی تشریح این موضوع است.

Sufism as a way of thinking or Biosocial; Investigating the Impact of the Expansion of SufiJurisprudence in the PreConstitutional Era on the Survival and Prevalence of Superstition in Iran

Superstition is the achievement of a society that has turned away from rationality. Why religious society such as Qajar, especially in the preconstitutional era, fell into the trap of superstition, is the question that this article seeks. The answer given is due to the unpleasant merging of two different Streams of thought: the stream of jurisprudencehadith based and the stream of Sufism. In general, neither of these two can be considered independently and necessarily the cause of the spread of superstition, but according to the social conditions of Iran and due to the proximity of the epistemological foundations of these two Streams of thought, reducing the position of rationality, Sufism hadithbased jurisprudence limits the space for dynamic and rational jurisprudence. Sufism hadithbased jurisprudence has overflows of superstition in society; because science is declining in this viewpoint. Therefore, religion loses its ability for correcting and reforming, in the absence of rationality, to answers to new problems; so superstition becomes the only haven of society.The present research is done in the framework of historical sociology and using the method of documentary analysis, by reviewing the works and documents of various intellectual streams of the Qajar era.