وبا و پزشکینه‌سازی: عوامل گذار به دولت مدرنِ مداخله‌جو در دوره قاجار

از دوره ساسانیان تا اواسط دوره قاجار با چهره‌ای از دولت در ایران مواجه‌ایم که نه تنها در قبال مردم احساس مسئولیت ندارد، بلکه این اتباع هستند که باید تحت هر شرایطی از دولت تبعیت نمایند. هدف مقاله حاضر به عنوان پژوهشی در باب لحظه گسست از این نوع صورت بندی دولت- که می‌توان آن را دولت پیشامدرن به شمار آورد- و ظهور دولت مدرن در ایران است. مداخله‌جویی در حیات و ممات اتباع، چه در حوزه عمومی و چه در حوزه خصوصی، مولفه بارز این دولت است. این مقاله با اتکا به روش‌ تبارشناسی فوکو درصدد است تا شکاف و گسست از تنواره سیاسی دولت پیشامدرن و زایش دولت مدرنِ مداخله‌جو را در ایران تفحص نماید. بر اساس یافته‌های این مقاله، سرآغاز پیدایش دولت مدرن، به دخل و تصرفاتی باز می‌گردد که دولت در اواسط دوره قاجار و در بازه زمانی شیوع و اوج‌گیری بیماری مهلک وبا اعمال نمود. ایجاد دانشگاه دارالفنون و اهمیت یافتن دو رشته پزشکی مدرن و جراحی، تاسیس نخستین بیمارستان مدرن در این دوره، تاسیس انستیتو پاستور و افزایش تعداد حمام‌ها از جمله کردارهای غیرگفتمانی بودند که با بسط آنها، دولت حیات و ممات اتباع خود را مورد مداخله قرار داد. در نتیجه پزشکینه‌ کردن جامعه ایرانی و به تبع آن مداخله در شئون زندگی و سلامت بدن شهروندان، الگوی بود که موجبات ایجاد تحرّک در دولت و عوامل گذار این نهاد از وضعیت پیشا مدرن به مدرن را فراهم آورد.

Cholera and medicalization: The two factors leading to a modern interventionist state in the In the Qajar era

From the Sassanid period to the midQajar period, a form of state in Iran emerged that not only did not hold itself accountable towards the people, but also demanded the citizens to obey the state under any condition as this earthly state was connected to the heavenly kingdom. This article aims at investigating the moment of dissociation from this state form, a dividing moment prior to which the state was considered a premodern state, and after which emerged the modern state in Iran. Intervention in the life and death of nationals, either in public or private spheres, is a prominent component of this state. Findings of the article suggest that the beginning of the emergence of modern state dates back to the seizures carried out by the state in the midQajar period, and during the period of fatal cholera’s prevalence. Establishment of Dar ulFunun University and focus on modern medicine and surgery disciplines, foundation of the first modern hospital in this period, formation of the Pasteur Institute for vaccine production, emphasis on water hygiene as the major cause of cholera were among the nonmythical acts by which the state interfered with the life and death of its citizens. In general, this study concludes that medicalization of Iranian society, and consequently state interference with the dignity of life and health of citizens were paradigms that triggered the impetus for certain movements in the state, and provided the factors required for transition from premodern to modern condition.