تاملی در رساله‌ حقوق اساسی محمدعلی فروغی از منظر بحث درباره کاربردی کردن علم سیاست در ایران

ضرورت تاسیس مدرسه‌ی علوم سیاسی به مانند دیگر مدارس جدید در ایران، به مثابه‌ی ضرورتی متجددانه مطرح شد و این ضرورت متجددانه بود که همواره به ضرورت «کاربردی»بودن علم سیاست دانشگاهی موضوعیت داده است. نگاهی به فهرست نخستین برنامه‌‌های درسی مدرسه‌ی علوم سیاسی و بررسی آثار نخستین متجددان ایرانی، آشکار می‌سازد که شکست علم سیاست در بدل‌شدن به رشته‌ای «کاربردی»، در واقع با شکست پروژه‌ی تجدد در ایران که خصلتی از بنیاد سیاسی داشت در پیوند است. توضیح این شکست در واقع راه را برای فهم آن شکست نیز خواهد گشود. ما در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا پس از نگاهی اجمالی به شرایط کلی تاسیس «مدرسه‌ی علوم سیاسی»، با تامل در رویکرد نخستین آموزگاران مدرسه‌ی علوم سیاسی، به ویژه رساله‌ی مهم محمد علی فروغی به عنوان یکی از مهمترین منابع درسی در آن مدرسه، از این موضع دفاع کنیم که منادیان تجدد سیاسی در ایران که در عین حال کم بیش از مدرسان مدرسه‌ی علوم سیاسی نیز بودند، علی‌رغم همه‌ی احتیاط‌هایی که در بیان منویات خویش به خرج می‌دادند، اما نهایتاً از بیان تلویحی آن اصولی امتناع نکردند که اساساً ریشه در یک تلقی لیبرالدموکراتیک داشت. اگر نسبت میان الهیات لیبرالدموکراتیک، علم سیاست جدید و سرشت «کاربردی» آن را مدّ نظر قرار دهیم، آن‌گاه نقش امثال محمد علی فروغی در خصوص علم سیاست جدید در ایران را می‌توان فراتر از دایره‌ی تنگ تالیف و تدریس برای مدرسه‌ی علوم سیاسی، به مثابه‌ی اقدامی استراتژیک در راستای استقرار ارزش‌های لیبرال‌دموکراتیک مورد ملاحظه قرار داد.

A Contemplation on the Muhammad Ali Foroughi’s Constitutional Rights Treatise from the Applicability of the Political Science in Iran point of view

The School of Political Science, just as the other modern schools in contemporary Iran, established as a necessity brought about by the modernity, and this necessity has always been signalized the necessity of applicability of political science. The early curricula of the School of Political Science and the works of the early Iranian modernists denote that the failure of the political science in becoming applicable is essentially related to the failure of the modernity’s project in Iran. Explaining this failure pays our way to understanding that one. In this paper, through studying the suggestions of Muhammad Ali Foroughi, one of the outstanding master of the School, and at the same time one of the most important modernists in the era of constitutional revolution, we will attempt to show that early political modernists in Iran, in spite of their circumspections in revealing their intentions, conveyed their essentially liberaldemocratic principle implicitly. If we take the relation between the theology of liberal democracy, modern political science and its applicable character into account seriously, then we can see the role of people such as Muhammad Ali Foroughi, beyond the compiling and teaching in the School of Political Science, as a strategic action to fight for liberaldemocratic values.