دولت مدرن در بند تله‌ بنیان‌گذار؛ بررسی تجربه‌ توسعه در دولت پهلوی اول

موضوع اصلی این پژوهش مسئله‌ی توسعه در ایران است. مقاله در پی بررسی این است که نخستین دولت مدرن در ایران (پهلوی اول) در طی چرخه‌ی عمر خود، در مرحله‌ی سوم یعنی رشد سریع، متوقف گشته و نتوانسته به بلوغ برسد. گرفتاری در این مرحله از گذار را، به پیروی از ایزاک آدیزس، «تله‌ی بنیان‌گذار» خواند‌ه‌ایم. هدف این است که در چارچوب تحلیلی دوره‌ی عمر سازمان، ضمن توصیف چرخه‌ی عمر سازمانی پهلوی اول، به تبیین گرفتاری این رژیم در تله‌ی بنیان‌گذار پرداخته و عدم توفیق سیاست‌های توسعه ملی رضا شاه و در پی آن عقب‌افتادگی نهادین توسعه در ایران را؛ بر این اساس تحلیل کنیم. نتیجهگیری مقاله این است که تله‌ی بنیا‌ن‌گذار، همچون میراثی نهادی به دولت‌های بعدی در ایران سرایت کرده و موجب شده که سیستم سیاسی وابسته به مسیر باقی بماند و هیچ‌گاه به بلوغ نرسد. بنابراین با وجود فراهم بودن شرایط لازم در مقاطعی، تاکنون شرط کافی (عبور به سلامت از وضعیت تله‌ی بنیا‌‌ن‌گذار و نیل سیستم سیاسی به تکامل) فراهم نشده و بنابراین به جای دولت توسعه‌گرا، دولت غارتگر در ایران نهادینه گشته است. به عبارتی این پژوهش تبیینی نوین از ماهیت دولت در ایران و نسبت آن با توسعه است. لازم به ذکر است که رویکرد تحلیلی کل‌گرایانه بر این مقاله حاکم است. به علاوه از تکنیک تفسیر روایی تاریخی برای تبیین علی رویدادها استفاده شده است.

Modern State in the snare of Founder’s Trap: Examining The Experience of Development in First Pahlavi Government

The main concern of this research is the issue of development in Iran. The paper seeks to prove that the first modern state in Iran (the First Pahlavi) during the cycle of its life had been ceased in the third phase (rapid growth) and hence failed to mature. Barrowing the term from Ichak Adizes, we call the cessation in this phase of transition as the Founder’s Trap. Using the analytical framework of the life cycle of the organization, the goal is to describe the first Pahlavi’s organizational life cycle, explain the captivity of this regime in the snare of founder’s trap, and analyze the failure of the national development policies of Reza Shah according to this framework. The conclusion of the paper is that Founder’s Trap has transmitted to next governments in Iran and has caused the political system to remain “pathdependent” and never mature. Hence, while the necessary conditions have been provided sometimes, the sufficient condition (successful transition from the Founder’s Trap and political system’s attainment of stability and evolution) hasn’t been provided and consequently, national development hasn’t realized. So instead of developmental state, The predatory state instituted in Iran. It should be noted that the holistic analytical approach is dominant in this article. In addition, the historicalcomparative method and the narrativehistorical interpretation technique have been used for causal explanation of events.