مدلی برای بررسی خطر سیل در سطح حوزه‌های آبخیز کشور

سیل از فرآیندهای هیدرولوژیکی می باشد که ابعاد آن تحت تاثیر شرایط مختلف طبیعی و مصنوعی سطحی زمین و نیز شرایط مختلف اقلیمی تغییر می نماید. این پدیده در صورت عدم شناخت، کنترل و مهار، از بلایای طبیعی به شمار آمده و خسارات و تلفات جانی همواره در پی خواهد داشت. با تعیین خطر سیل و توزیع مکانی آن می توان برای کاهش خطر سیل برنامه های مناسب تهیه و از خسارات مالی و تلفات جانی ناشی از رخداد سیل کاست. در این پژوهش برای خطر سیل روشی مبتنی بر عوامل اصلی خطر پیشنهاد و سپس برای حوضه هندیجانجراحی واقع در جنوب غربی ایران به کار گرفته شد. بر اساس نتایج این تحقیق، 7 عامل شامل شدت سیل خیزی، فراوانی وقوع سیل، خسارات سیل، تلفات جانی سیل، جمعیت در معرض سیل، مراکز مسکونی و اراضی در معرض سیل (پهنه سیل گیر) به عنوان پارامترهای اصلی خطر سیل تعیین شدند. سپس با وزن دهی به هرکدام و تعیین دامنه آنها بر اساس داده های ثبت شده سیل در 50 سال گذشته در 12 حوضه رتبه 2 کشور ماتریس دامنه عوامل خطر تعیین گردید. پهنه های سیل گیر با استفاده از داده های سنجش از دور لندست tm+2002 تعیین گردید. همچنین شدت سیلخیزی با استفاده از داده های ایستگاه های هیدرومتری در سطوح احتمال مختلف تعیین شد و با روش تحلیل منطقه ای به حوضههای بدون آمار تعمیم یافت. بر اساس 5 عامل شامل فراوانی وقوع سیل، خسارات سیل، تلفات جانی سیل، جمعیت در معرض سیل و مراکز مسکونی در معرض سیل لایه خطر سیل تهیه و سپس با تلفیق و روی هم گذاری با لایه پهنه های سیل گیر و لایه شدت سیل خیزی، پهنه های خطر سیل مشخص شد. با کاربرد این مدل در حوضه هندیجانجراحی مشخص شد که در حوضه هندیجان حداکثر شدت سیل خیزی در حوضه های رتبه 4 خیرآباد بوده و در مرتبه بعدی زهره قرار دارد در حالی که حوضه پایاب هندیجان که در پایین دست این دو حوضه قرار دارد دارای رده خطر سیل شدید در کل حوضه هندیجانجراحی می باشد. هم چنین حوضه اله واقع در سرشاخه جراحی دارای حداکثر دبی ویژه سیل خیزی بوده ولی در این حوضه خطر سیل خفیف بوده و در حوضه های مارون و پایاب جراحی خطر سیل در رده متوسط می باشد. با این وصف، شدت سیل خیزی و خطر سیل در یک محل اتفاق نمی افتد، بنا براین، برای کنترل سیل و کاهش خطر سیل بایستی حوضه هایی را که سیل خیز هستند مورد توجه قرار داد.