نقش مخاطرات زیست محیطی در مکان‌یابی محوطه‌های دوره هخامنشی دشت سیستان در حوضه رودخانه هیرمند

دشت سیستان از دیرباز با خطر سیلاب، خشک‌سالی و طوفان شن روبرو بوده است، همچنین به‌واسطه داشتن منابع آبی فراوان، یکی از مناطق مهم استقرارگزینی انسان‌ها بوده است. تا کنون مطالعه جامعی راجع به خطرات زیست محیطی و نحوه غلبه یا کاهش اثرات آن‌ها در دوره هخامنشی انجام نگرفته است، هدف کلی پژوهش حاضر؛ بررسی رابطه متقابل محوطه‌های دوره هخامنشی و محیط طبیعی و به‌طور خاص، نحوه استقرارگزینی با توجه به محدودیت‌های محیط است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی تاریخی و با استفاده از نرم افزار gis انجام شد. پس از مطالعه شرایط محیطی، متغیرهای شیب زمین، نوع منابع آبی و فاصله از منابع آبی، نوع خاک، زمین‌شناسی و باد بررسی شدند، نتایج به‌دست آمده، گویای نقش موثر منابع آب سطحی در مکان‌گزینی محوطه‌ها است. منابع آبی فراوان، شیب ملایم و سهولت سرازیری آب در دشت، ظرفیت ایجاد کانال‌های انشعابی جهت حفظ فاصله مناسب از رودخانه، استقرار روی تراس رودخانه‌ای جهت دوری از خطر سیلاب، عواملی هستند که موجب می‌شدند این منطقه علی‌رغم فقدان سفره‌های آب زیرزمینی و وابستگی به منابع آب سطحی، یکی از مناطق جاذب جمعیت باشد. قرارگیری منطقه روی مخروطه‌های دلتایی،تغییر مسیر کانال‌های رودخانه را در پی دارد که موجب جابه‌جایی متعدد استقرارها می‌شد.

Environmental Hazards Role in Achaemenid Settlements Placement in the Sistan Plain in the Hirmand River Basin

The Sistan Plain for a long time has faced hazards of flood, drought and sandstorm. Also due to existence of abundant water resources it had been one of the important places for men rsquo;s placement. So far, no comprehensive study has been done on environmental hazards which would include ways to overcome or decrease their impacts in Achaemenid era. The present survey aims for studying the reciprocal relation between Achaemenid settlements and natural environment in areas based on environmental limitations. This research has been carried out through the descriptive analytical historical method using GIS software. After environmental conditions had been studied, variables types and distance from water resources, slope, soil type, Geology and wind were studied and the results indicate surface water resources effective role in settlements placement. The Water resources existence, gentle slope and consequently ease of waterflow down to plain and canals creation capacity to keep suitable distance to river and placement on Alluvial terrace to avoid flood hazards are among the factors turned area to population absorbing one despite shortage of aquifers and reliance on surface water resources. Being located on delta fans would lead to change of the direction of river canals, which causes relocations of settlements.