ارزیابی مدل rusle همراه شده با سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در عرصه‌های زه‌کش کوچک در منطقه نیمه‌خشک، شمال غربی ایران

برآورد هدررفت خاک موضوعی مهم در مدیریت آب و زمین می باشد. اغلب اطلاعات هدر رفت خاک برای مهار فرسایش خاک بر مبنای بکارگیری معادله جهانی هدررفت خاک اصلاح شده (rusle) می باشد. در این پژوهش مدل rusle به عنوان تخمین گر هدر رفت خاک در عرصه های زه کش کوچک با استفاده از داده های رسوب مورد ارزیابی قرار گرفت. در این راستا 20 عرصه زه کش دارای آبراهه درجه اول در حوزه آبخیز نیمه خشک تهم چای در شمال غرب زنجان انتخاب شد. عملکرد رسوب عرصه ها بر اساس حجم رسوب جاگذاری شده پشت بندها در خروجی عرصه های زه کش برای دوره آماری 16 سال (1374 تا 1390) اندازه گیری شد. عوامل فرسایندگی باران، فرسایش پذیری خاک، شیب، پوشش گیاهی و عملیات حفاظتی برای هر یک از عرصه های زه کش تعیین شد. هدررفت خاک با استفاده از مدل rusle و تلفیق فن سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی بر مبنای نقشه های فرسایندگی باران، فرسایش پذیری خاک، شیب، پوشش گیاهی و عملیات حفاظتی برآورد شد. بر اساس نتایج، میانگین هدررفت خاک براوردی (43.68 تن در هکتار در سال)، 6.58 برابر بزرگتر از میانگین سالانه رسوب (8.67 تن در هکتار در سال) در عرصه های زه کش بود. کارایی مدل برابر 6.83 بود که نشان دهنده عدم توانایی مدل در برآورد صحیح هدررفت خاک در عرصه های زه کش بود. این خطای برآورد مستقیماً به دلیل بیش برآورد عامل های فرسایش خاک در منطقه بود. به نظر می رسد از یک سو عامل های فرسایش پذیری خاک، شیب و عملیات حفاظت خاک نقش موثری در بیش برآورد مدل دارند و از سوی دیگر متغیر های دیگری از قبیل شکل شیب و خصوصیات آبراهه در عرصه ها وجود داشته باشند که در تعیین هدررفت خاک در منطقه موثر می باشند. این مطالعه گام مهمی در توجه بیش تر به ارزیابی هدررفت خاک در عرصه های زه کش با مدل rusle می باشد.