آنالیز مطالعات شناسایی خطر و ارزیابی ریسک با رویکرد ارزیابی راهکارهای کنترلی از سال 1380 تا 1396 در ایران: یک مرور سیستماتیک

زمینه و هدف: امروزه رشد و پیچیدگی روز افزون فناوری و صنعت، در طول چند دهه اخیر سبب ایجاد تغییرات گسترده‌ای شده است. این تغییرات علاوه بر آثار مثبت و ارزشمند خود، سبب بروز حوادث صنعتی ناگوار اثرگذار برروی زندگی انسان و محیط زیست نیز گردیده است. حوادث شغلی از دیرباز یکی از علل اصلی مرگ و میر و تحمیل هزینه های سنگین به اقتصاد کشورها بوده است. مطالعات متنوعی بمنظور شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک انجام شده است. اما بنظر میرسد مطالعه ای بصورت سیستماتیک به بررسی جامع آن ها نپرداخته است. لذا هدف مطالعه حاضر، بررسی جامع و سیستماتیک مقالاتی با رویکرد شناسایی خطر، ارزیابی و کنترل ریسک، بمنظور فراهم آوردن اطلاعات ارزشمند برای محققان، شناسایی خلاءهای موجود با توجه ویژه به ارزیابی راهکارهای کنترلی و پیشنهاد زمینه های مطالعاتی جدید می باشد.روش بررسی: مقالات بصورت مرورسیستماتیک در مجلات مصوب علمی فارسی در بازه ی زمانی 1380 تا 1396 مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به هدف تنها مقالاتی مورد بررسی قرار گرفتند که به شناسایی خطرات، ارزیابی و کنترل ریسک ایمنی شغلی در سازمان ها پرداخته بودند. در نهایت از تعداد 558 مقاله استخراج شده، 32 مقاله انتخاب شد. بمنظور استخراج اطلاعات علاوه بر بررسی عنوان، چکیده و نتایج، در مواردی که اطلاعات مورد نیاز از بخش‌های مذکور بدست نمی‌آمد، از متن کامل مقالات استفاده شد. از جمله اطلاعاتی که از مقالات استخراج و ثبت گردید، می‌توان به عنوان مقاله، سال انتشار، عنوان مجله، صنعت، منطقه، روش شناسایی خطر، روش ارزیابی ریسک، راهکارهای کنترل ریسک و مبنای انتخاب و ارزیابی آن‌ها اشاره نمود.یافته ها: در این بررسی در کل 12 روش شناسایی خطرات تعیین شدند. دو روش jsa و fmea پرکاربردترین روش های شناسایی خطرات بودند. در این مطالعه در کل 18 روش ارزیابی ریسک شناسایی شد. دو روش rpn و mil-std-882e پراستفاده‌ترین روش‌های ارزیابی ریسک بودند. در برخی از مطالعات تفاوت فرایندهای شناسایی خطر و ارزیابی ریسک درک نشده و به اشتباه به جای یکدیگر به کاربرده شده اند. بررسی مطالعات نشان داد گرایش روش های ارزیابی ریسک به سمت ترکیب شدن با منطق فازی بمنظور مدیریت ابهام و عدم قطعیت در قضاوت های کلامی می باشد. در بخش راهکارهای کنترل ریسک 75% از مقالات بررسی شده به ارائه راهکارهای کنترلی بمنظور کنترل خطرات پرداخته اند و تنها 25% از ارائه راهکارهای کنترلی خودداری کرده اند. اکثر مطالعات به ارزیابی راهکارهای کنترلی پیشنهاد شده نپرداخته و یا از روش های فاقد پشتوانه تئوریکی تک معیاره استفاده نموده اند.نتیجه گیری: بررسی مطالعات نشان داد، راهکارهای کنترلی براساس روشی که دارای پشتوانه تئوریکی لازم و مبتنی بر الگوهای کنترل خطرات همچون الگوی مثلث کنترل خطرات، ماتریس کنترل خطرات هیدن و ... باشد، مورد بررسی قرار نگرفته اند. لذا می توان نتیجه گرفت، فرایند مدیریت ریسک بصورت ناقص در حال اجرا می باشد. لذا پیشنهاد می گردد، روشی ساختارمند و دارای پشتوانه تئوریکی لازم براساس الگوهای کنترل خطرات و با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره تحت شرایط فازی، براساس طیف بندی مشخص پارامترهای موثر بر ارزیابی راهکارهای کنترلی ارائه گردد.