نظریه سلولی اخلاق با تاکید بر آرای علامه طباطبایی

در تئوریهای متنوعی که در حوزه فرااخلاق مطرح است، اصول اخلاقی در یکی از دو راهیِ جهان شمولی یا جهان ناشمولی قرار میگیرد، اما نگارنده در این جستار تلاش کرده تا راه سومی باز کند؛ راه سومی که در آن، اخلاق به مثابه سلولی زنده با هستۀ پایۀ موسوم به هستۀ غیرفروکاهشی یک تلقی میشود. این هسته مشتمل بر بایدها و نبایدهاست و به حسب حضورش در محیطهای همانند دین، زیست بوم و زیست نوع انسانی گسترش یا کاهش مصداقی یافته یا تضعیف شده یا تقویت پیدا کرده یا مختل میشود؛ البته این سلول اخلاقی در همۀ محیط های یاد شده، هستۀ سخت غیرفروکاهشیِ جهانشمول دارد. اما هسته های جدید، به حسب مفهوم و فضایل چهارگانه، مشترک با هستۀ اولیه و به لحاظ مصادیق جدیدش، هویت غیرجهانشمول دارد و متفاوت با هستۀ اولیه است؛ همانند سلول زنده که در بافتها و اندام های مختلف، ظهور و کارکردهای آن تغییر میکند. بنابراین پرسش پایۀ این جستار عبارت است از: چگونه میتوان اخلاق را از دیدگاه علامه طباطبایی هم جهان شمول و هم وابسته به دین، زیستبوم و زیستنوع و در نتیجه غیرجهان شمول دانست؟ دستاوردهای این پژوهش عبارت اند از: نظریۀ سلولی مستنبط از دیدگاه های علامه طباطبایی چهارهستۀ متنوع دارد که اخلاق به حسب هستۀ نخست، جهان شمول و غیرفروکاهشی است، اما به لحاظ مصادیق متفاوتِ دیگر هسته ها، غیرجهانشمول، یعنی، منطقهای، گروهی و گاهی شخصی است. همچنین، برخی احکام و لوازم نظریۀ سلولی عبارت اند از: یکم، تقسیم اخلاق به اخلاق متعارف و اخلاق متعالی؛ دوم، تنوع شناخت، تشخیص و داوری اخلاقی؛ سوم، رفع ایهام تعارض میان وابستگی دین و اخلاق و عدم وابستگی آن دو به یکدیگر؛ چهارم، ابطال مرزبندی ثابت میان رفتار واجب، خنثی و فداکارانه افراطی؛ پنجم، نظریۀ سلولی با نسبی انگاری اخلاقی تفاوت جوهری دارد