تحلیل و بررسی تفسیراشعری وصدرایی از حقیقت کلام خداوند

چکیدهیکی از اوصاف خداوند که در قرآن کریم به آن‌ اشاره شده صفت تکلم است.‌ اندیشمندان مسلمان، در پی پاسخی مستدل به پرسش از حقیقت کلام خداوند، مباحثی را مطرح کرده‌اند که در ‌این میان‌ اندیشه فخررازی و نظریه ملاصدرا از ژرف نگری خاصی برخوردار است و نوشتار پیش رو به هدف مقایسه و ارزیابی‌این دو نظریه تدوین شده است. فخررازی کلام حقیقی را معانی قایم به نفس متکلم دانسته با تاکید بر غیریت‌این معانی از اراده و علم و حقیقت مستقل بودنشان در نفس انسانی،‌ایات قرآن را به عنوان بهترین اماره بر تکلم خداوند معرفی می‌‌کند. اما ملاصدرا با ‌این تلقی که کلام، انشای چیزی است که بر نهان متکلم دلالت کند، اظهار می‌‌دارد که کلام الهی شامل تمام موجودات و افعال خداوند بوده و خداوند به‌این اعتبار متکلم است. وی در تبیین مراتب کلام الهی، عالم امر را کلامِ اعلی، عالم نفس را کلامِ اوسط و عالم تشریع را کلام نازل خداوند معرفی می‌‌کند. با وجود اتفاق نظر فخررازی و ملاصدرا در کلام لفظی و وجود مرتبه دیگری برای کلام، اما در کیفیت و خصوصیات آن مرتبه، اختلاف نظر دارند. در این مقاله، علاوه بر احراز جامعیت نظریه صدرالمتالهین، ‌این نتیجه حاصل شد که منطوق برخی آیات قرآن کریم و روایات با تبیین صدرایی سازگاری بیشتری دارد.