تعریف مابعدالطبیعه بر اساس موجود بماهوموجود از دیدگاه فارابی

چکیدهفارابی در آثار خود دارای سه دیدگاه در ارایه تعریف مابعدالطبیعه است که دو دیدگاه وی بر اساس موجود بماهوموجود ارایه شده و در این مقاله بررسی شده است. فارابی در دیدگاهی که مبتنی بر دو کتاب الجمع بین رایی الحکیمین و البرهان است، موجود بماهوموجود را موضوع فلسفه یا حکمت می‌داند که مشتمل بر الهیات، طبیعیات، ریاضیات و علم سیاست یا علم اخلاق است. این دیدگاه که در بردارنده نوعی تفسیر ابتدایی از اصطلاح موجود بماهوموجود است، ریشه در نظریات اسکندر افرودیسی در شرح مابعدالطبیعه دارد. اسکندر نیز در شرح مابعدالطبیعه با وجودی که به نظر می‌رسد که در برخی موارد، تفسیر دقیقی از موجود بماهوموجود ارایه می‌کند ولی در نهایت، حکمت با موضوع موجود بماهوموجود را مشتمل بر اقسامی‌‌ می‌داند که حکمت به معنای دقیق کلمه با موضوعیت موجودات الهی و نیز طبیعیات با موضوعیت موجودات طبیعی از جمله این اقسام‌اند. دیدگاه نهایی فارابی در تعریف بر اساس موجود بماهوموجود با‌اندکی تفاوت، در سه اثر احصا العلوم، اغراض مابعدالطبیعه و تعلیقات متمرکز است. فارابی در احصا العلوم که هر چند به پختگی دو اثر دیگر نیست، برخلاف کتاب الجمع و البرهان تشخیص می‌دهد که مباحث موجود بماهوموجود متعلق به دانشی در عرض طبیعیات، ریاضیات و علم مدنی است و در رساله اغراض که به طور اختصاصی در آن به شرح و تبیین تعریف مابعدالطبیعه بر اساس موجود بماهوموجود و موضوع و بخش‌هایی می‌پردازد، این دیدگاه را به اوج خود می‌رساند. وی در تعلیقات، هماهنگ با رساله اغراض، به تعریف و موضوع مابعدالطبیعه پرداخته و تبیین و تفسیر دقیق‌تری را از اصطلاح موجود بماهوموجود ارایه می‌دهد.