ارزیابی راه‌حل‌های اندیشمندان اسلامی در مواجهه با تزاحم تکالیف اخلاقی

چکیدهمسیله نسبی بودن یا مطلق بودن گزاره‌های اخلاقی از مهم ترین مسایل مطرح در فلسفه اخلاق است که پذیرش هر کدام از این دو مبنا پیامدهایی تاثیرگذار بر نظام سازی اخلاقی دارد. یکی از موارد زمینه‌ساز نسبی گرایی اخلاقی، مسیله تزاحم تکالیف است. با توجه به اینکه تکالیف اخلاقی ناظر به عمل و رفتار انسان است، به دلیل پیچیدگی شرایط اجتماعی وقوع تعارض یا تزاحم بین تکالیف در ظرف عمل ممکن است. در پژوهش حاضر، با پذیرش مطلق بودن گزاره‌های اخلاقی، برخی از راه‌های رایج حل تزاحم از دیدگاه اندیشمندان اسلامی بررسی شد. راه حل پیشنهادی این است که باید بین فلسفه اخلاق به عنوان یک علم دارای مسایل و روش و قلمرو مشخص و جامعه‌شناسی اخلاق به عنوان علم دیگر با روشی مختص به خود، تفکیک قایل شویم. مسیله مطلق یا نسبی بودن گزاره‌ های اخلاقی به فلسفه اخلاق و مسیله تعارض تکالیف به حوزه جامعه شناسی اخلاق مرتبط است. پس نباید با اتکا به تزاحم تکالیف در ظرف عمل، نسبی بودن گزاره‌های اخلاقی را نتیجه گرفت، اما برای حل تزاحم تکالیف در مقام جامعه شناسی اخلاق می‌توان با تکیه بر بررسی نتایج و پیامدهای عمل اخلاقی، با ترجیح اهم بر مهم و روش های دیگر اقدام کرد. نکته مهم این است که مکتبی در فلسفه اخلاق می‌تواند در حل تعارضات اخلاقی توفیق یابد که به الزام و نتیجه یا وظیفه و غایت، توامان بها دهد و فلسفه اخلاق با رویکرد اسلامی از چنین ظرفیتی برخوردار است.