تصویرسازی نظام هستی با نمودار دایره‌وار در فلسفۀ اسلامی ‌و واکاوی ایرادها

تصویرسازی معقول به محسوس، تلاش فنی و هنرمندانه در طی تاریخ فلسفۀ الهی است. حکمای اسلامی‌این مهارت را در ترسیم استعاری دایره‌وار مراتب وجود، با دو قوس نزول و صعود، نشان داده و با آموزه‌های وحیانی غنی‌ ساخته‌اند. با همۀ تفاوت‌های‌ مبنایی و روشی آنان، محوریت باورمندی به مبدا و معاد ، سبب اتفاق در ترسیم این دایره شده است. زیرنهاد بودن اصل اصیل باور به مبدا و معاد، فروغیابی از متون وحیانی؛ آیات و روایات، و برخی انگاره‌های فلسفی همانند تشکیک وجود، از اصول مشترک در همۀ مکاتب فلسفۀ اسلامی‌است که فرایند تبیین در این نگاشته، مبتنی بر این اصول است. مقاله‌ای با عنوان «نگاهی انتقادی به رویکرد فیض‎محور در فلسفۀ اسلامی‌ و پیامدهای آن در تعلیم و تربیت» با برداشت سطحی، ناقص و التقاطی از برخی از آموزه‌ها در برخی مکاتب فلسفی، این تصویر را «طرح مشکل‌زا» و «توضیح نه چندان ماهرانه»، قلمداد نموده تا ناکارآمد جلوه‌دادن کلیت فلسفۀ اسلامی‌در مبناسازی و نظام‌پردازی در امر تعلیم و تربیت را تامین کند. در بیان دیدگاه حکمای اسلامی‌و بررسی ایرادهای آن مقاله در ارتباط با آموزۀ تشکیک وجود و نزول فیض حق تعالی، از اصل نقد مبتنی بر تبیین پیروی خواهد شد.

illustrating the order of existence by a circular diagram in islamic philosophy and examining the objections

the assimilation of the sensible to the intelligible has been a technical and artistic effort throughout the history of islamic philosophy. the muslim philosophers have shown their skill in their circular metaphorical drawing the grades of existence, based on the two arcs of descent and ascent, and have enriched them with the revelatory teachings. in spite of all the basic and methodological differences in their views, the centrality of believing in the origin and the return has made an agreement between them on drawing this circle. the substantiality of the basic principle of believing in the origin and the return, taking use of the revealed texts; i.e. the qur’anic verses, and some philosophical concepts such as the gradedness of existence, are some common principles in all schools of islamic philosophy, and my explanation in this paper is based on these principles. in a paper entitled “a critical look at the ‘fâyḍ’-oriented approach to islamic philosophy and its consequences for education”, its author in a part of his objections to the ontological principles of islamic philosophy, has criticized the circular order consisting of the arcs of descent and ascent, has described it as a “problematic and not very skilful plan”, and in the shadow of this description, has made some misplaced objections to the whole of the system of islamic philosophy. in expressing the views of muslim philosophers and examining the objections of that paper to the concepts of “the gradedness of existence” and “the descent of god’s ‘fâyḍ’”, i will follow the principles of criticism, which are based on my explanation.