تجربه دینی و شهود عرفانی

تجربه دینی ، از اواخر قرن هیجدهم، برای دین‏پژوهان به مبحثی اساسی و حیاتی مبدل شد که اغلب، به تاسی از شلایر ماخر، نگرش گزاره‏ای مثبت به دین را کنار گذاشتند و اعلان کردند که ادله اثبات خدا ، صرفاً پوسته دینند و آنچه حقیقت و اساس دین را تشکیل می‏دهد، تجربه دینی است. مسبب اصلی شکل‏گیری این جریان، افول الهیات طبیعی مورد حمایت آکویناس بود که بر اثر انتقادات امثال هیوم و کانت و نیز ظهور مکتب رمانتیک و نقد کتاب مقدس، به شدت تضعیف شده بود؛ و لذا دین، برای حفظ و توجیه خود به طرح جدیدی نیاز پیدا کرد. از جمله سوالات مطرح در این خصوص، چگونگی رابطه میان تجربه دینی و تجربه عرفانی، وجود یا عدم هسته مشترک میان این دو تجربه، و ارزش معرفتی و قابلیت تفسیر آنها بود؛ که مقاله حاضر، این مساله را در چهارچوب‏های زیر و از جوانب مختلف مورد کاوش و بررسی قرار می‏دهد: 1.روند تاریخی شکل‏گیری عرفان، و نظریات عرفا - از جمله ابن عربی و نجم‏الدین رازی؛ 2.تجربه عرفانی و انواع آن، از قبیل تجربه اخلاقی، زیبایی‏شناختی، دین‏مدار؛ 3.مکاشفه یا شهود عرفانی، و ماهیت، انواع و مراتب آن؛ 4.تجربه دینی و انواع آن، ازقبیل تجربه تفسیری، شبه‏حسّی، وحیانی، احیاگر، مینوی، عرفانی؛ 5.تاثیر تجربه عرفانی بر باور دینی؛ 6.آثار فلاسفه دین از قبیل اتو و استیس.