فرایند صدور فعل از دیدگاه غزالی

جستار حاضر به مسئله فرایند صدور فعل از دیدگاه غزالی با روش توصیفی - تحلیلی می‌پردازد. پژوهش در حوزه غزالی‌شناسی بر حسب تفاوت رویکردهای او از ویژگی‌های انسجام و باز شدن دریچه‌های دیگر بینش او در مراحل فرایند صدور فعل برخوردار است؛ مانند قول به خواطر غیراختیاری و عدم‌تعارض مباحث غزالی با فیلسوفان در نفس‌شناسی و فرایند صدور فعل. غزالی زیرساخت‌های ارکان فکری نفس‌شناسی و شاکله فعلی را در آثار نخستین حیات علمی خویش پایه‌گذاری کرده است. او تعارض ظاهری نظریه خویش در باب عدم‌ وصول به حقیقت امور و تعریف فلسفی از انسان را در معارج‌ القدس تبیین کرده است. مبحث صدور فعل به رغم تفاوت رویکردها دارای هماهنگی است. ساختمان فعلی انسان به ترتیب از زیرساخت تا روساخت، مقام علمی گزینش غایت، ایجاد شوق به واسطه قوای شهوانی و غضبانی (فعل ارادی)، یا به واسطه قوه علم (فعل اختیاری) است. شوق ارادی، شوق مرتبه حیوانی و شوق اختیاری، شوق مرتبه انسانی است. روساخت آن، عضلات حرکتی است. شرط فعلیت گزینش غایت و خواطر غیراختیاری در هر دو رویکرد عرفانی و فلسفی، وصول به مقام جزمیت با توجه به مرتبه هر انسان است که مبین تخالف ظاهری مقام نظر و فعل انسان می‌باشد. اطلاق اراده بر شاکله فعلی نشان‌دهنده نقش اراده در انجام افعال اختیاری و اجباری است.

the process of issuing the action from ghazali’s perspective

adopting a descriptive-analytical method, the present study deals with issuing action from ghazali’s point of view. consistent with his different perspectives that he assumes, research in the field of ghazalian studies enjoys coherence and has the quality of opening different windows of insight into the stages of the process of issuing action. as examples, we can refer to involuntary promise and the lack of inconsistency between ghazali’s topics of discussion with those of the intellectual pillars of psychology. he has stablished the infrastructure of the intellectual pillars of psychology and the structure of action in his early works. he has explained the apparent conflict of his theory of inaccessibility of the essence of things and the philosophical definition of man in ma’arej al-quds. the current structure of man, from the deep to the surface structure, is the scientific position of choosing the end, creating enthusiasm through the sensual powers and the power of anger (willful action), or through the power of knowledge (volitional action). willful enthusiasm belongs to the animal stage and volitional enthusiasm to the stage of man. its surface structure consists of motor muscles. the necessitas of actualization of choosing the end and non-volitional minds in both mystical and philosophical approaches is reaching the position of dogmatism according to the rank of each human being, which explains the apparent contradiction between opinion and action. applying will to the structure of action indicates the role of will in performing optional and obligatory actions.