نقش توجه در تحقق ادراک حسی از منظر حکمت متعالیه ملاصدرا

این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌‌گیری از مقایسه و تطبیق، به تحلیل نقش مولفه «توجه» در ادراک حسی از منظر ملاصدرا می‌‌پردازد. ملاصدرا در باب ادراک حسی تقریرهای گوناگونی دارد. در همه ‌این تقریرها نقش توجه به‌‌عنوان ویژگی اساسی نفس انکارناپذیر است. ‌این نقش گویای ویژگی فعال نفس در ادراک حسی و سایر فرایندهای نفسانی است که بر اساس مبانی خاص ملاصدرا درباره نفس و حقیقت ملکوتی آن استوار است. نظریه ملاصدرا را درباره توجه می‌‌توان بر دو اساس تبیین نمود. الف) نظریه تعدد قوای نفس و ب) نظریه وحدت قوا و اعتقاد به مراتب نفس. بر اساس دیدگاه نخست که به دیدگاه مشائیان نزدیک‌تر است، توجه به منزله نوعی صافی محدود کننده و گلوگاه عمل نموده و در فرایند ادراک و تجرید از ورود بسیاری از داده‌‌ها از یک مرحله به مرحله بعد جلوگیری می‌‌کند. بر اساس دیدگاه دوم که بر پایه مبانی خاص حکمت صدرایی استوار است نفس بر طبق درجه قوت خود از منبع توجه برای اعمال خاص خود استفاده می‌‌کند. در ‌این تبیین توجه همانند منبع نوری است که گاه بی اختیار و گاه به اراده نفس بر اموری بازتاب یافته و آن‌‌ها را روشن و برای نفس حاضر و معلوم می‌‌سازد. دامنه ‌این بازتاب و گستردگی و ژرفای آن به قدرت و توان نفس و مرتبه آن بستگی دارد. مدل توجه از منظر ملاصدرا با مدل‌‌های ارائه شده در نظریات جدید روان‌‌شناسان شباهت‌‌ها و تفاوت‌‌هایی دارد و امتیاز آن ‌این است که توجه را در همه فرایندهای درون آدمی نشان می‌‌دهد.

the role of attention in the realization of sensory perception from the perspective of mulla sadra’s transcendental wisdom

the present article, adopting a comparative descriptive-analytical method, deals with the role of attention in sensory perception from molla sadra’s point of view. mulla sadra has presented various interpretations of sensory perception. in all these interpretations, the role of attention as a fundamental characteristic of the soul is undeniable. this role expresses the active feature of the soul in sensory perception and other processes, which is based on mulla sadra’s specific principles underlying his view of the soul and its divine nature. mulla sadra’s theory of attention can be explained using two bases: a) the theory of multiplicity of powers of the soul and b) the theory of the unity of powers and belief in the levels of the soul. according to the perspective of the powers of the soul which is closer to the peripatetic views, attention acts as a kind of limiting filter and a bottleneck in the process of perception and abstraction, which prevents a lot of data from moving across the stages. based on the levels of the soul, and the specific principles of sadra’s wisdom, the soul uses the source of attention for its specific actions according to its power. in this explanation, attention is like a source of light that reflects on things sometimes involuntarily and sometimes voluntarily through the will of the soul to make them clear and presentable to the soul. the model of attention presented by mulla sadra has similarities with and differences from the latest models proposed by psychologists. the main advantage of this model is that it highlights attention in all in- human processes.