تحلیل نظر سنایی دربارۀ رابطۀ عقل و شرع با تکیه بر حدیقه و قصاید

یکی از دغدغه‌‌های اصلی سنایی، وجوه تقابل و اشتراک میان عقل و شریعت است. اظهار نظرهای متنوع و گوناگون سنایی درباره عقل و شرع سبب شده است هم چنان که عده‌‌ای لقب حکیم بر وی نهاده‌‌اند، عده‌‌ای نیز او را شاعری متشرع به شمار آورند و‌‌ حتی گاهی او را در زمرۀ خردستیزان بدانند. به نظر می‌رسد دلیل اصلی این برداشت‌های متفاوت از دیدگاه سنایی نسبت به موضوع مذکور، توجه او به مراتب گوناگون عقل و شرع بوده است. پرسش اصلی این است که سنایی بیشتر چه معنایی از عقل و شرع را مدنظر داشته و تحت چه شرایطی عقل را بر شریعت یا شریعت را بر عقل ترجیح داده است. در این مقاله سعی خواهیم کرد با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌‌ای، تناقض‌‌های ظاهری کلام وی را در این موضوع توجیه نماییم. به نظر می‌‌رسد سنایی نه تنها خردورزی و دین‌‌داری را در تعارض نمی‌‌دیده است و این دو را مکمل هم می‌‌دانسته است، بلکه معتقد به اتحاد عقل و شرع در مرتبه‌‌ای فراتر از صوت و حرف بوده است.

analysis of sanai’s views on the relationship between reason and religion based on hadiqa and elegiac poems

one of the most important concerns of sanai is confrontation between reason and religion and their commonalties. sana’i’s varied opinions on reason and sharia have led some to consider him a theologist, and some have called him a religiously devoted poet. in some cases, he has even been considered anti-rationalist. seemingly, the main reason for these varied reactions to sana’i’s views on these issues is his consideration of the various aspects of reason and religion. the main question is what reason and sharia meant to sana’i and under what conditions he preferred reason to sharia and sharia to reason. in this article, adopting a library type of research, we try to explain the contradictions in his statements on this topic. the conclusion is that sana’i did not see any conflict between rationality and religiosity. he rather considered the two to be complementary at a level that transcend linguistic expression.