قوای ادراکی باطنی در حکمت متعالیه؛ از پنجگانه انگاری تا یگانگی با نفس

ادراک که یکی از آثار حیاتی نفس انسانی است، محصول قوای ادراکی است که نفس به‌واسطه آن قوا ‌این آثار را حاصل می‌کند. در انسان شناسی فلسفی مشایی، پنجگانه بودن قوای ادراکی که عبارت‌اند از حس، خیال، وهم، حافظه و عقل و نیز مادیت قوای ادراکی حیوانی و مادیت ادراکات سه‌گانه حاصل از آنها امری مسلم است. در آثار ملاصدرا در عین‌ اینکه تجرد همه قوای ادراکی و نیز تجرد تمامی ‌صور ادراکی صراحتاً بیان شده است اما در خصوص ماهیت قوای ادراکی و تعداد آنها سخنانی به ظاهر ناسازگار به چشم می‌خورد. او در مواردی همچون مشاییان از قوای پنجگانه سخن می‌گوید، گاهی واهمه را انکار می‌کند، در برخی آثار حس مشترک و خیال را مراتب شدید و ضعیف قوه واحد می‌خواند و در مواردی نیز از وحدت نفس و قوا دم می‌زند. در‌ این مقاله به منظور تبیین نظریه نهایی ملاصدرا در باب قوای ادراکی باطنی و نیز پی بردن به وجود یا عدم وجه جمعی میان سخنان به ظاهر ناسازگار او، با روش تحلیلی توصیفی علم النفس حکمت متعالیه را کاوید‌ه‌ایم و به‌ این نتیجه دست یافته‌ایم که با نگاهی جامع به همه آثاری که ملاصدرا در آنها در باب قوای ادراکی سخن گفته، مشخص می‌شود که او برای رسیدن به نظریه نهایی خویش چند مرحله را می‌پیماید و هر کدام از نظرات به ظاهر ناسازگار مربوط به یکی از مراحل رسیدن به آن است.

inner perceptual faculties in transcendental wisdom: from the fivefold perceptual faculties to their unification with soul

perception, as one of the vital signs of the human soul, arises from the perceptual faculties by which the soul demonstrates its effect. in the peripatetic philosophical anthropology, the fivefold perceptual faculties, which are common sense, imagination, illusion, memory, and intellect, and the consideration of animal perceptual faculties and their threefold perceptions as their outcome is a stablished view. in mulla sadra’s works, there are seemingly inconsistent statements about the nature of perceptual faculties and their number. in some cases, similar to the peripatetics, he speaks of the five faculties, in some other cases he denies illusion, in some other ones he calls common sense and imagination the strong and weak levels of a single faculty, and there are also cases in which he inspires the union of soul and faculties. the present article is an attempt to explain the ultimate form of mulla sadra’s theory of inner perceptual faculties and to investigate the possibility of reconciling his seemingly inconsistent views. with an analyticaldescriptive method, we try to explore the anthropology of transcendental wisdom through an analyticaldescriptive method. the conclusion inferred from a comprehensive look at all the works in which mulla sadra has focused on perceptual faculties, is that he goes through several stages to reach his final theory, and that each seemingly inconsistent view is related to one of the stages of reaching his goal.