تقریر، تبیین و ارزیابی نظریه صفات فعلی

به عقیده حکما شناخت حق تعالی، از بالاترین کمالات انسانی است.‌این شناخت متضمن ابعاد مختلفی است. یکی از جنبه‌های شناخت خداوند، شناخت صحیح صفات اوست.‌این نوشتار، با به کارگیری روش توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای، می‌کوشد تا به‌این پرسش پاسخ دهد که «آیا اتصاف حق تعالی، به صفات فعلی جایز است؟». به منظور پاسخ به‌این پرسش به تقریر و تبیین معنا صفات فعلی، زمینه و عوامل پیدایش اعتقاد به‌این قبیل صفات، تفسیر حکما از‌این صفات و محذورات‌این نظریه مطرح و در نهایت، دیدگاه قابل قبول ارئه شده است. نتیجه حاصل از بررسی ‌«نظریه صفات فعلی» چنین است که اگرچه حق تعالی در مرتبه‌ فعل متصف به صفاتی می‌گردد اما صفات فعل به آن‌گونه که مشهور تفسیر می‌کنند، اولاً ریشه در فهم برخی محدثین سده‌های نخستین از ظاهر بعضی روایت، دارد ثانیاً مستلزم انتقادات چشمگیری از جمله استناد ضعف و نقصان به حق تعالی است درحالی‌که با بررسی تفسیر اهل حکمت از روایات مذکور، روشن می‌شود که آن روایات اساساً مستلزم پذیرش صفات فعلی نیستند همچنین روایاتی صریح خلاف ادعای قائلان به صفات فعلی وجود دارد که نشان می‌دهد صفاتی چون خالق، رازق و... عین ذات‌اند.

Explanation and Evaluation of the Theory of Attributes of the Act

According to Islamic philosophers, knowing the Supreme Being is one of the highest level of human spiritual perfection. Knowing the Supreme Being involves different dimensions. One aspect of knowing God is knowing His attributes correctly. Adopting a descriptiveanalytical method, the present article attempts to answer the question: Is it legitimate to describe the Supreme Being with attributes of the act? In order to answer this question, we define the meaning of attributes of the act, explain the context and factors contributing to belief in such attributes, present the interpretation of the Islamic philosophers of these attributes and the limitations of this theory and finally, offer an acceptable view. The result of the study of the theory of attributes of the act reveals that although the Supreme Being is described by some attributes of the act, the way these attributes are understood firstly is rooted in popular interpretation of some early narrators, and secondly is subject to some significant criticism like weakness and deficiency of the Almighty Allah. A survey of the interpretations of the Islamic philosophers from these narrations shows that they do not necessarily require the acceptance of attributes of the act. Besides, there are some narrations that show some attributes of the act like Creator, Allprovider, etc. are exact representation of the Essence of God.